De deze week geboren zoon van collega Kirsten heet Birk. Dat is als Dirk, legde ze deze week telefonisch uit, maar dan met een B. Ter verduidelijking staat er een bordje in de tuin.
Dit is Birk, alles zit erop en eraan, zijn wangen zijn fluweelzacht en hij heeft ook al een burgerservicenummer. Zijn oorschelp ziet er bijzonder uit, met die twee plooitjes erin. Dat komt vast omdat Kirsten toen ze zwanger was heel vaak de Goldbergvariaties van Bach voor hem heeft gedraaid, die zitten ook zo ingewikkeld in elkaar.
Boek gekocht op Amazon, al zou ik niks kopen en dacht ik bovendien, wie weet krijg ik het op mijn verjaardag. Maar ik heb het dus al, straks, want het moet nog verschijnen!
Oh ja, het plaatje is natuurlijk een moeilijke literaire clou, waarmee ik laat zien dat ik niet van de straat ben en die alleen mensen begrijpen die dat andere, magnifieke boek van hem hebben gelezen.
Voor alle zekerheid net even gecontroleerd of het gedicht dat Michaël Zeeman voor de poëzieroute in Leeuwarden schreef er nog wel ligt, want het is soms wisselvallig met die in steen gebeitelde verzen.
Het vers, Misericordia, ligt nog bij de Grote Kerk, maar het is verplaatst naar de zijkant. Bij de onthulling in '93 lag het op het plein. Met stoepkrijt had iemand (ja, we weten wel wie, het waren er twee) er toen bij geschreven: ,,Slauerhoff was een zeeman, maar Zeeman wordt nooit een Slauerhoff.''
Daar was Zeeman bij (,,de volgende keer kom ik hier in een urn'', zei hij toen), het was de eerste keer dat ik hem ontmoette. ,,Hoe kan het toch'', vroeg ik hem ernstig, ,,dat iets toch een gedicht kan zijn als het niet eens rijmt?'' Nooit heb ik een kunstpaus verblufter zien kijken.
Hij dook vier jaar later ook op bij de stille tocht voor Meindert Tjoelker door Leeuwarden. ,,Jullie hebben hier nu je eigen Diana'', stelde hij vast. Inmiddels was hij een volop Bekende Nederlander en moest ik hem beloven niet in de krant te zetten dat hij hier rondliep. Daarom vertel ik het nu pas.
Op Ameland is geen Chinees restaurant meer, sinds dat in Nes dicht is waar altijd alles kon. Tot nu toe was dat geen ramp, maar radiodiscjockey Rick van Velthuysen had als grap bedacht dat hij Ameland zou helpen door er Chinees eten te laten droppen.
Eerst zouden ze dat boven Vlieland doen, maar dat eiland deed erg moeilijk. Toen was het de bedoeling dat ze de etenswaren rond de molen van Nes zouden uitstrooien, maar dat wilde de burgemeester niet hebben. Zodat het mediacircusje zich uiteindelijk naar het badstrand verplaatste.
Daar vlogen twee helikopters en een vliegtuigje, met cameramensen erin en Erik-Jan Rosendahl, die voor Van Velthuysen op karwei gaat. Er sprongen drie parachutisten uit, met koelboxen vol bakjes afhaalchinees en een plastic tas met kroepoek. Het kwam uit Wageningen.
Op de strandovergang stond een verlengde limo (die is van een Ballumer, begreep ik later) vol hongerige Ballumers. Die vertrokken allemaal met zo'n plastic bakje bami of foe yong hai.
Ook in Buren heerst nu geen honger meer: Michel en Matthijs gingen met bakjes rijst naar huis.
Uit Hollum was Monique gekomen, met beide dochters. Zij had een sms'je naar het radioprogramma gestuurd om hen naar Ameland te lokken. Ze werd als een filmster behandeld, moest voor de camera een hapje nemen en even later Erik-Jan omhelzen, die er speciaal een geallieerd jasje voor had aangetrokken.
Het leek net echt. Ze heeft zijn telefoonnummer, verklapte ze.
Hieronder het filmpje, dat het radioprogramma zelf maakte. Wat je erbij moet weten: Als Rosendahl Ameland toespreekt, is daar er geen publiek bij.
In een kantoortje van de Amerikaanse Marine Corps bij een winkelcentrum in Austin (TX) hing een poster met bovenstaande leus. Ik zag hem daar in 2003, de oneliner bleef me bij vanwege de opgepompte en toch ook aansprekende Rambo-stoerheid.
Ook sporters kennen dat soort uitputtingsbezweringen. Vandaag is journalist Bert Wagendorp de Mont Ventoux op gefietst en weer naar beneden. Wagendorp twittert, daarom weet ik dat. Schaatser Erben Wennemars (die ook twittert) moedigde hem aan met een formidabele ijzervreterleus: De pijn is tijdelijk, opgeven is voor altijd.
,,Toen om ongeveer vier uur de maanwandeling begon, brandde er nog licht in 9 van de 72 flats waar ik tegenover woon'', schreef Nico Scheepmaker 40 jaar geleden, naar aanleiding van de uitzending van de maanlanding op zondagnacht 19 juli 1969.
Ook in De Zwaan heeft licht gebrand. Had ik uit mezelf niet door dat dit een historisch moment was, mijn ouders beseften dat terdege. We mochten uit bed voor beelden van sierlijk stuiterende lichtvlekken, die astronauten voorstelden. In een oceaan van piep en kraak hoorde je mensen uit plekken met fascinerende namen als Mission Control, Nasa en Houston. Niemand merkte hoe kleuterschoolachtig het decor achter Henk Terlingen en Chriet Titulaer er eigenlijk uitzag.
In 1971 nam opa me mee naar de Frieslandhal waar Een Heuse Maansteen te zien was. Vermoedelijk leek die op een gewone kei, maar er komt mij zo'n antracietsteen met glitters voor de geest.
Hij heette Moonrock Number One, lees ik in de Leeuwarder Courant van toen, en hij was voor miljoenen verzekerd. Er stonden permanent twee bewakers naast. Tegen dieven, maar ook tegen ,,de mensen die denken dat zo'n steen een mystieke geneeskundige kracht bezit. Dat merken we wel eens en dat zijn de naarste, de zielige gevallen. Want die steen heeft dat niet'', aldus bewakingshoofd P. van Breukelen.
Terug naar de maanlanding waar de Leeuwarder Courant maandag 20 juli 1969 pagina's lang op doorging met prachtige reacties op het nieuws.
Het Nederlandse kabinet wilde aanvankelijk wachten met het sturen van een felicitatie tot de astronauten weer terug op aarde waren. Minister-president Piet de Jong stuurde uiteindelijk toch maar een telegram, omdat alle staatshoofden en zelfs de paus dat al hadden gedaan.
Hoofdredacteur Jacob Noordmans noemde dit de eerste echte maan-dag voor de mensheid. Die zou nu spoedig verlost zijn van heidendom, bijgeloof en hoogmoed, schreef Noordmans. ,,Wie weet zal hij (de mens) ondanks de valse tonen van de aarde in de kosmos het lied der sterren leren horen, dat is aangevangen toen 'in den beginne' het 'Daar zij licht' weerklonk.''
Boekhandelaar S van der Vegt uit Heerenveen: ,,Ik vind dit nog mooier dan skûtsjesilen, dat mij ook altijd erg pakt.''
G. Kooistra uit Tzum: ,,Ek it feit dat wy op sa'n greate ôfstân mei de astronauten prate kinne. Foar de kristenen, dy't al túzenen jierren kommunisearje mei de Himelske Heit dy't miljarden kilometers fier fuort is, is it ek in great wûnder.''
Dominee J. J. Kalma: ,,Ik ben niet onder de indruk van de technische veroveringen, want wat doe je met de techniek? (...) Het zal ons misschien rijker, machtiger maken, maar ook gelukkiger?''
Wethouder Jan Tiekstra van Leeuwarden: ,,Ik verwacht dat binnen twintig jaar een vrij geregeld verkeer naar de maan mogelijk zal zijn.''
CPN-raadslid C, Oppers, Haulerwijk: ,,Ik had een kleine hoop gehad, dat de Russen eerst zouden zijn, maar dat is niet gebeurd.''
Harke 'planeet' Terpstra, conservator van het planetarium te Franeker, had de landing niet op televisie kunnen volgen, ,,omdat hij geen toestel heeft''.
Mevrouw Tolsma te Goutum, mede-eigenaar van draaiorgel de Grouwe, had de tv niet aangehad vanwege de visite. ,,We merke 't fanself as se weer beneden binne'', zei ze. ,,Ik fien 't sô'n onsin allemaal. Vroeger as der een kapot ging seiden se oek, die is naar de maan.''
Puck van Ulzen, het latere Leeuwarder VVD-raadslid, was ,,een beetje nijdig'' vanwege de kosten. ,,Maar toen ik hoorde dat er net zoveel geld aan cosmetica wordt besteed, was ik weer een beetje gerustgesteld.''
Leeuwarder gemeentearchivaris J. van Lennep had niet gekeken. ,,Men zegt, dat het veel geld kost, maar als men nu bijvoorbeeld rekent dat het totale financiele pakket dat aan Monumentenzorg besteed wordt even groot is als wat aan buitenlandse werknemers wordt uitgekeerd aan kinderbijslag... Het is maar hoe men het bekijkt.''
Veehouder D. Hepkema uit Dijken had het zelfs helemaal gemist. ,,Hwat, binne se der al? Dat is us - wy sitte yn in noflik sneintojounsgearwêzen by elkoar - dan ûntkommen. Ik ha mei nocht sjoen nei de útliz (...) mar doe bigoun it us hwat te forfelen en ha wy him útset om in selskipsspultsje to dwaen.''
Hieronder gaat het over onze ontmoeting met Johannes ‘Jopie’ Heesters, een broze, bijzondere man met wie we zaterdagavond 2,5 uur in een restaurant in Stuttgart hebben gezeten. Hij is 105, de oudste mens met wie we ooit hebben gesproken. Het wordt een lang verhaal in 7 stukken, want het was een hoogtepunt.
1: De dood op schoot
(Foto Jürgen Frahm)
Johannes Heesters speelt God in de voorstelling ‘Jedermann’ van Hugo von Hoffmansthal, de tophit onder de Duitse openluchtspelen. Deze voorstelling is in het Alte Schauspielhaus in Stuttgart, dat zaterdag vrijwel vol zat al loopt de voorstelling al sinds 11 juni.
Hij zit direct aan het begin op een tuinbank, in een stralend wit pak. Een punkmeisje ligt met haar hoofd op zijn schoot. Zij is De Dood. Heesters met de dood op schoot – misschien is het bewust zo gedaan. Er zijn twee filmpjes van zijn optreden, die staan hieronder.
Jedermann is een vrome moraliteit over een geslaagde, keiharde man die alles heeft behalve het geloof. Als God de dood op hem afstuurt gaat hij anders tegen de zaken aankijken. Ineens heeft hij weinig meer aan zijn vrienden, aan zijn minnares, zijn verrichtingen of zijn geld. Ze komen allemaal als personages in het stuk voor en aan het eind is er een strijd tussen Het Geloof en De Duivel , die door zijn platte anti-braafheid het leukste personage is.
Het zag er modern uit, met een Mercedes cabrio als symbool voor de snelle rijkdom van Jedermann. Na de pauze staat die cabrio als wrak op een regengladde weg: zo heeft De Dood hem kennelijk gehaald.
De regen spoelt bijna onophoudelijk, wat er erg mooi uitziet. ,,Was dat niet koud?’’, vroeg ik na afloop aan Lisa Charlotte Friederich, die De Dood speelt. ,,De regen voorin, waar Jedermann zit, is warm’’, verklapte ze. ,,Achterin is het koud.’’
2: Sieben stunden im Auto!
Heesters kreeg applaus na zijn monoloog aan het begin en kwam aan het slot niet terug. Het ondergelopen toneel is vragen om problemen. Na de monoloog helpt De Dood God van het toneel en verschijnt hij niet meer.
Hij zat, met zijn vrouw Simone, op ons en de rest van de cast te wachten in Punto Fisso, een rumoerig Italiaans restaurantje met kleine tafeltjes en te weinig licht om de menukaart te ontcijferen. Ondanks de schemering zagen we zijn witte haardos helemaal achterin. Wit colbert, witte broek, witte schoenen, beige, bijna wit sjaaltje. Een beetje ineengezakt met een glas bier, Simone naast hem.
,,Deine Fans aus Holland sind da!’’, riep ze hem toe. Ze gaf ons een hand en stelde ons aan hem voor. ,,Das ist Asing, aus Friesland’’, zei ze dan.
,,Aus Friesland!’’, herhaalde Heesters, op een toon alsof uit Friesland komen een prestatie was. Datzelfde deed hij met Lars en Ronald uit Den Haag. ,,Sieben Stunden im Auto! Pah!’’, riep hij nog eens, terwijl hij ons zacht de hand drukte.
Voor Simone hadden we rozen gekocht op de Schillerplatz. ..Uit Nederland?’’, wilde ze weten. Ik zei nee, maar dat waren ze eigenlijk wel. De bloemist, die ons Nederlands hoorde praten, vertelde dat hij altijd in Aalsmeer kwam.
Voor Heesters hadden we een verpakte fles Korenwijn van Van Kleef meegenomen. ,,Is dat Jenever?’’, zei hij.
,,Die moet u niet in een keer opdrinken, meneer Heesters’’, zei ik.
,,Dat doe ik altijd wel’’, grapte Heesters, in het Duits.
3. Boksen met Jopie
Nu hij hier zat maakte hij een vermoeide indruk. Uit zichzelf vertelde hij niet, dat deed Simone wel voor hem (,,Aber Popje, du redest immer soviel!’’, zei hij). Hij ging wel op alle vragen en opmerkingen in.
,,Ja!’’, zei hij vaak, als een gretige bevestiging van iets dat zojuist was gezegd. Maar soms ook leek hij in te dommelen. Op het toneel kwam hij juist heel krachtig over.
,,U bent zo krachtig’’, complimenteerde ik. Meteen balde hij zijn vuisten in een bokshouding en zei dat ik daar nog niks vanaf wist.
,,Hij bedoelt je stem’’, zei Simone.
,,Ja!’’, zei hij, met dezelfde stem als op het toneel. ,,Das gehört zu meinen Beruf!’’
Waarna hij opmerkte dat hem dat bij de andere acteurs wel eens wat tegenviel.
,,Aber Jopie toch’’, zei Simone.
4: Pijn aan de poepert
,,Meneer Heesters, spreekt u nog wel eens Nederlands? vroeg ik.
,,Liesje leerde lotje lopen langs de lange Lindelaan’’, zei hij dadelijk. Thuis wordt Duits gesproken, vulde Simone aan.
,,Het doet mij nu al pijn aan de poepert’’, ging Heesters door. Daar was geen woord Duits bij. Het klopte ook: hij had last van de harde houten stoelen in het restaurant. In allerijl werd er een kussentje voor hem gehaald, want de restauranthouder besefte dat er een legende in zijn bedrijf zat. Hij had al om een gesigneerde foto gevraagd, voor aan de muur.
Aan het eind van de avond gaf Heesters zelfs uitspraakles, toen hij me vroeg waar Simone was. ,,Simone is even weg om de auto te halen’’, zei ik. Auto spreek ik uit zoals het er staat. Au-To.
Hij bauwde het na in plat Amsterdams. ,,Effe weg om de Au-To te haulen?’’, zei hij en verbeterde: ,,Om de ootoo te halen’’.
Meer Nederlands was er toen hij zachtjes voor ons begon te zingen:
,,Vooruit nou jongens, het is zo ver / Ik doe het niet voor mijn plezier / Omdat ik mijn poot op papier heb gezet / Ben ik eenmaal Jan Fuselier’’
Het eerste couplet uit Nou Tabé Dan, van Louis Davids. ,,Dat is uit De Jantjes’’, voegde hij toe.
Een van de andere acteurs vertelde dat Heesters heeft gezongen op het Bergfest. Dat is als de helft van de voorstellingen erop zit. Eerst hield hij een speech van 20 minuten, toen vroeg hij of hij iets mocht zingen. Ja dat mocht en daar deed hij eveneens Nou Tabé Dan. Alle acteurs waren er stil van geweest.
Ronald vertelde dat hij Heesters voor het eerst had gezien in ‘Bleeke Bet’.
,,Ja!’’, zei Jopie. ,,Auf Deutsch hiess das Blasse Bet. Met wie ook weer...’’
Met Fien de la Mar, zei Ronald.
,,Ach Fien de la Mar!’’
En Sylvain Poons.
,,Sylvain Poons!’’
Waarna hij een stukje zong uit ‘Ode aan de Westertoren’, uit die film.
,,Zijn die liederen in Nederland erg bekend?’’, vroeg Simone
,,In Nederland doen ze niet zo aan het onthouden van liederen’’, moest ik haar antwoorden.
5: Amersfoort
,,Komt u nog eens naar Nederland?’’, vroegen we
,,Als ik gevraagd word’’, zei Heesters.
We hadden het over het geweldige concert dat hij vorig jaar gaf in Amersfoort, met powerpointpresentatie over Heesters’ leven van Simone. Zij vertelde er graag over. Over hoe ze er vantevoren tegen op hadden gekeken, omdat er in de Duitse pers veel stond over de Nederlandse protesten tegen het optreden, bijvoorbeeld. Maar ze gelooft dat het optreden uiteindelijk een omslagmoment is geweest, ,,er was bijna een familiair gevoel’’, vond ze.
Als echte groupies konden we dat alleen maar onderstrepen, we hadden er kippenvel van gekregen. Lars had het overhemd met tekst, dat we toen droegen, meegebracht.
Trots was ze er vooral op, dat ze het helemaal in het Nederlands had verteld. Ze had het geoefend met een van Heesters’ dochters, die de tekst hier en daar verbeterd had.
Vroeger als kind zong hij al in Amersfoort, vertelde hij. Vooral in de katholieke kerk, die volliep als bekend was dat hij en zijn drie broers er zouden zingen. De broers zijn al overleden.
6: Ouderdom: hoe moet het
(Foto Lisa Charlotte Friederich)
,,Hoe kunnen wij ook 105 worden?’’, vroeg ik
,,Ja das weiss ich auch nicht’’, zei Johannes Heesters.
Simone wist het wel een beetje. In de familie werden ze allemaal vrij oud, dat geeft een voorsprong.
Vervolgens heeft hij het nooit over vroeger. En al helemaal niet op klaaglijke wijze, dat vroeger alles beter was. ,,Hij heeft het altijd over nu en over de toekomst’’.
,,En ‘Erinnerung heisst die Kraft meines Lebens’ dan?’’, vroeg Lars. Dat is de titel van een lied van een jaar of dertien geleden.
Met dat lied had ze weinig op.
,,Dat heeft die dichter ervan gemaakt. Die heeft dat voor hem geschreven, het is helemaal niet Jopie zijn motto.’’
Dat klopte wel. Toen Jopie vertelde dat hij een tijd in Den Haag heeft gewoond, wilden Lars en Ronald weten waar dan.
,,Kinder, hoe moet ik dat weten!’’, zei Heesters.
Dan doet hij twee keer per week aan fitness. En dan niet een beetje bewegen, zoals bejaarden meestal doen, maar ,,bis an der Grenze’’. Een trainer had bevestigd dat dat de enige aanpak is die echt iets uithaalt.
En tenslotte is hij nooit opgehouden met werken. Er komen veel aanbiedingen vertelde ze en als hij wil gaat het door.
De opsomming interesseerde hem weinig. ,,Kan ik een sigaret roken popje?’’, vroeg hij alleen. Zelfs een legende mag niet alles: in Duitsland kan dat enkel in Eckkneipen en buiten op straat.
Als Ersatz nam hij twee espresso’s, nadat hij al een bier en een glas witte wijn had gedronken. Hij bracht de kopjes overigens griezelig scheef naar zijn mond – Heesters is blind – maar het ging steeds goed.
7. De fietsende Dood
Naast hem zat actrice Lisa Charlotte Friederich uit Berlijn, de jonge blom van het gezelschap die er zijn begeleidster is geworden. Ook in het restaurant hield hij haar hand vast, zo was hij het gewend geraakt.
Voor ze haar rol als De Dood kreeg in dit stuk, had ze nog nooit van Johannes Heesters gehoord. Maar nu zag ze op tegen het einde. ,,Ik kan me niet voorstellen hoe het is als ik straks niet meer met Jopie optreed.’’
Heesters leefde naast haar op. Hij vertelde trots dat zij op de fiets naar het theater kwam en toen ze zei dat ze eens naar Amsterdam wil vroeg hij opa-achtig verschrikt: ,,Met wie ga je erheen?’’
Nou, met niemand misschien want ze had op het ogenblik geen vriendje, vertelde ze. Dat kwam niks van in: ze kon niet alleen naar Amsterdam.
Simone was dat met hem eens. Twee jaar geleden zijn in Amsterdam alle ruiten van haar auto ingeslagen. Dat had vast met het Duitse nummerbord te maken. De exemplaren van haar dure fotoboek over Heesters hadden de vandalen in de auto laten liggen. Het was tenminste nog een soort compliment geweest, als die waren gestolen.
Lisa was intussen verdiept in het album met Duitse filmsterrenplaatjes, dat ik weer eens had meegesleept. Heesters staat er ook in, in ‘Der Bettelstudent’.
,,Je had daar een snorretje!’’, riep ze uit.
,,Dat weet ik helemaal niet meer, kindje’’, zei Heesters.
Ver na twaalven liep hij, nadat hij moeizaam overeind gehesen was door Simone en theatermeister Ivaylo Dochev, tussen hen in het restaurant uit. Hij stapte in de auto, terwijl het meisje dat de Dood speelde op de fiets vertrok. Morgen is er, zoals Jedermann in het stuk tegen zijn moeder opmerkt, weer een dag.
,,Nu komen jullie natuurlijk elke keer’’, had Simone gezegd.
Dinsdag kwam dit blij makende mailtje van de echtgenote van Jopie Heesters:
Dag, Lars, Asing en Ronald,
wir freuen uns sehr, dass Ihr uns wieder besuchen werdet! Jopie spielt am 18.Juli zwei Vorstellungen und danach werden wir höchstwahrscheinlich mit dem Ensemble ausgehen. Das wird ein anstrengender Tag, deshalb kann ich jetzt noch garnicht sagen, wann wir uns treffen können. Ich würde das gerne spontan entscheiden. Vielleicht kommt Ihr auch am Samstag bei uns allen einfach mit. Ich weiss aber auch noch nicht, wo wir hingehen werden.
Am Besten, ich gebe unsere mobilnr 0049xxx oder hier in Stuttgart die Festnetznr 0049xxx
Aber bitte nicht vor 10:30 vormittags opbellen
Tot ziens
Simone Rethel-Heesters
Zaterdagmorgen 11 uur in de Oberer Schloßgarten in Stuttgart. Ronald belt met Simone Rethel-Heesters, hij is het beschaafdst van ons drie. Vanavond gaan we naar de voorstelling 'Jedermann', waarin Johannes Heesters de rol van God speelt en daarna misschien een biertje met ze drinken. Lars maakte onderstaande notulen van de ene helft van het gesprek.
(eerste gesprek)
‘Hallo, Frau Heesters?’ ... ‘Guten Morgen Frau Heesters, hier spricht Ronald aus Den Haag. Wir sind jetzt angekommen.’ ... ‘Prima, ich rufe jetzt das Festnetznummer an.’ ... ‘Schrijf op, ze zat in een Funkloch!’
(nieuw gesprek)
‘Ja, so ist es besser glaub ich. Wie geht’s Ihnen? Und Ihr Mann? Es sind anstrengende Zeiten fur Ihm, jeden Tag muss er spielen oder?’ ... ‘Es wurde uns sehr freuen wenn wir uns nach der Vorstellung treffen konnten, aber das mussen Sie sagen.’ ... Ja ... Ja ... (Wijst, nu komt er iets belangrijks.) ‘Punto Fisso, Cristophstrasse nummer vierzehn.’ ... Ja ... Ja ... Ja ... Cristophstrasse.’ ... Ja ... Ja ja ... Ja ... Das ware wunderbar, wir begegnen uns nach der Vorstellung.’ ... ‘Ja toll, das war doch eine Reise wert. Noch viel Erfolg bei der Mittagsvorstellung.’
(na afloop) ‘Ze is gewoon heel lief. Het is gewoon een heel leuk mens. Ze zei: ‘Dat jullie hiervoor helemaal uit Nederland komen. Ik zei: ‘Das ist eine Reise wert.’ Ze zitten er al eerder dan de rest, in Punto Fisso. Want aan het eind staat de Bühne onder water, dat is natuurlijk etwas gefährlich.’
Naast me bij de middernachtelijke premiere van 'Harry Potter and the Half-blood Prince' zat Saco Kromkamp uit Hurdegaryp met een vriendin. Zij had nog nooit een Harry Potterboek gelezen, vertelde ze. Hij de laatste twee.
,,Alleen de laatste twee?'', vroeg ik verbaasd.
,,Die daarvoor ga ik nog wel eens lezen'', zei hij.
,,Maar dan weet je toch al hoe het afloopt?''
,,Dat geeft niks'', zei hij. ,,Star Wars zag je ook in de verkeerde volgorde.''
Hier was duidelijk een kenner aan het woord. In de pauze werd dat nog eens onderstreept toen hij feilloos allerlei details van Harry Potter opsomde.
,,Ben je ook zo thuis in 'Star Wars'?'', vroeg ik.
Hij knikte.
,,Hoe heet dan de lavaplaneet van het laatste, grote gevecht tussen Annakin Skywalker en Obi-Wan Kenobi?''
Hij dacht diep na, maar het kwam niet. ,,Ik zit nu te veel in Harry Potter'', verontschuldigde hij zich, bovendien ging de film weer verder.
Na afloop tikte hij me op de schouder.
,,Die planeet heet Mustafar'', zei hij. Terwijl Harry Potter zich op het doek het ene na het andere monster van het lijf hield had Kromkamp kennelijk zitten nadenken over een planeet in een galaxy, far far away. Je hebt gewone kenners en toegewijde.
(In de trein zondagochtend, jongen aan de ene kant van het gangpad, twee dames aan de andere kant. Een dag eerder hebben in Drogeham Mon Amour, Jan Smit en Nick & Simon opgetreden)
(Jongen) ,,Wat vonden jullie van Mon Amour?''
(Vrouw 1) ,,Fantastisch! We zijn altijd al fan van BZN, we hebben alles, en het is toch fijn dat ze toch doorgaan. Ik zei ook, als Mon Amour eens in de buurt komt dan gaan we heen. Maar ze komen nooit in de buurt dus ik zei weet je wat - zij is dan fan van Nick en Simon - ik zei weet je wat we stappen in de trein naar Leeuwarden. Wij komen uit Goes. Ik heb nu voor het eerst ook Nick en Simon en Jan Smit gezien.''
(Vrouw 2) ,,Die had ik al eerder gezien. Ik heb Annie Schilder nog gezien toen ze nog bij BZN zat''
(Vrouw 1) ,,Ik vond Mon Amour fantastisch.''
(Jongen, trots) ,,Ik doe hun website.''
(Vrouwen door elkaar) ,,Daar kom ik dagelijks! Oh, daarom was je daar filmpjes aan het maken!''
(Jongen) ,,Je hebt het idee dat het met die site wel goed loopt hè, maar we moeten er hard aan trekken. Terwijl je zou denken BZN had zoveel fans, die stappen zo over. Maar ja, Mon Amour is een nieuwe naam hè. Er zijn wel fans mee overgestapt, maar lang niet iedereen.''
(Vrouw 2) ,,Ik heb Carla ook gevolgd.''
(Vrouw 1) ,,Ik ben steevast van plan in het gastenboek te schrijven maar ik ben niet zo'n schrijver. Ik kom er bijna dagelijks, toch zeker vijf keer in de week.''
(Jongen) ,,We doen ons best om de site goed bij te houden. Gisteren hadden we een radiointerview en daar is de nieuwe single bekend geworden.''
(Vrouw 1) ,,Oh kijk eens aan.''
(Jongen) ,,We gaan een nieuwe single uitbrengen ja.''
(Vrouw 1) ,,Helemaal nieuw?''
Jongen: ,,Nee hij staat al op de cd. Het wordt Fame And Fortune.''
(Vrouw 1) ,,Op mijn werk vragen ze wel eens waar ga je naartoe? Naar Mon Amour zeg ik dan. Wat is dat dan, vragen ze. Als je dan zegt BZN, dan is het óóóóh, dan snappen ze het.''
Doordat de spoorbrug stuk was bij Akkrum, wat bijna dagelijks zo schijnt te zijn, moesten we er op dat station allemaal uit en verder met de bus. Dat wil zeggen, een deel kon verder met de bus, de rest moest wachten op de tweede bus. Daar de rest van kon na nog wat wachten terug in de trein, omdat de brug het inmiddels weer deed.
Zo miste ik de oprichtingsvergadering van Stichting Cinema Ascona (als dat de naam wordt), waarvan ik tot directeur ben gebombardeerd. Dit is het voorlopige bestuur, De FM Herder staat er niet op want die was er niet bij.
De zaken moeten natuurlijk wel serieus aangepakt worden, dus als eerste studiefilm keken we naar 'Princess' uit 1968. Met Herman van Veen toen hij nog haar had, veel gewapende vrouwen met echte jarenzestigborsten en bijzonder fraaie opnamen.
'Princess': wij kenden hem geen van allen, maar we vergeten hem nu nooit weer. Alleen al omdat Herman van Veen voor geen meter Engels kan spreken en een vrouw slaat.
Deze foto, uit 1967, is genomen door Pieter Doele. De man in het donkere pak is Gerard van het Reve, de man in het lichte tenue is Simon Vinkenoog, die zaterdag is overleden.
Dat was aan het eind van een literaire avond in de Harmonie in Leeuwarden, waar Vinkenoog Reve getergd had. ,,Midden op het toneel, voor een stomverbaasde zaal, mepte hij Vinkenoog tegen de planken'', schreef de Leeuwarder Courant. ,,Diens vrouw Rieneke, die als een furie het toneel opklauterde, liep enkele schoppen op toen zij Van het Reve met haar nagels bewerkte.''
Letsel had Vinkenoog er niet aan overgehouden en boos was hij evenmin, schreef de krant achteraf. ,,Ik ben nooit kwaad op mensen. Ik zie bovendien in de daad van Gerard een uiting van liefde. Iemand die slaat, slaat zichzelf.''
Van het Reve was blij met die uitspraak. ,,Gelukkig maar, want zoiets kost altijd weer centen, maar een blauw oog of een gescheurd oor was achteraf niet gek geweest. (...) Ik had hem eerder moeten aftuigen. Ik ben eigenlijk te secondair.''
Zelf hebben we Vinkenoog een keer meegemaakt op de Nacht van het Woord in Emmen. Klappen zijn er die avond niet gevallen, al vond hij onze muziek te luid.
Robert S McNamara (vandaag overleden, 93 jaar) was de boeiendste man van de best and the brightest rond John F Kennedy. Hij had een intellectueel brilletje op, want hij was een slimmerik die filosofie en economie had gestudeerd en daarna bij de fabrieken van Ford aan het werk was gegaan.
Onder zijn leiding werd de Lincoln Continental ontwikkeld, de auto waar Kennedy later in zou worden doodgeschoten. Maar dat wist McNamara allemaal nog niet toen hij Kennedy's minister van defensie werd. Dat bleef hij na de dood van Kennedy ook onder Johnson.
Zowat al zijn tijd was hij kwijt aan Vietnam, waar steeds meer soldaten heen moesten, bommentapijten de Vietcong tot zwijgen moesten brengen en ontbladeringsmiddelen werden ingezet waar Amerikaanse soldaten doodziek van terugkwamen.
Later kreeg hij spijt van zijn loyale doortastendheid, eigenlijk al terwijl die oorlog nog aan de gang was. Daarom zou hij ook na zeven jaar zijn vertrokken.
Hij werd baas van de Wereldbank, en daarna begon het grote sorry zeggen dat hem zo interessant maakte. In documentaires, ('The fog of war' van Errol Morris bijvoorbeeld), boeken, memoires, zelfs bij Adriaan van Dis in diens talkshow, overal zei hij dat het zo niet had moeten gaan, maar het ook zeker niet alleen aan hem had gelegen.
De S in zijn naam staat overigens niet voor Sorry, maar voor Strange. Echt waar.
(De bovenste foto is van AP, de tweede van de Library of Congress)
Gisteravond was het eerste Cinema Ascona Filmfestival, in Kubaard. Er waren meer bezoekers dan Radio Ascona ooit luisteraars heeft gehad, stelden de Kesanova, De Heidi, FM Herder, De Allegro en De Zilveren Strandjutter verheugd vast. Nieuw in dit rijtje was DJ Rund Funk, die een van de drieenhalve zalen programmeerde.
Dit was de eerste keer: ,,Je moet het ook nooit weer doen'', verzuchtte bezoeker en filmfestivalveteraan Andrea halverwege de avond. ,,Zo mooi wordt het nooit weer.'' Dat zullen we nog wel eens zien: volgend jaar komt er weer eentje.
Er waren eerst meer programmeurs dan gasten, maar dat trok vlot bij.
Wel was er een zekere overprogrammering: De Kesanova, de Allegro, DJ Rund Funk en de Zilveren Strandjutter hadden elk te veel meegebracht. De Allegro is de enige die zijn hele programma heeft afgewerkt.
In zijn zaal werd het hardst gelachen en geapplaudisseerd om 'Andy, Bloed en Blond Haar'. Dat is dan ook een echte Nederlandse cultfilm.
DJ Rund Funk had meer verantwoorde rariteiten meegebracht, zodat het publiek in zijn schuurzaaltje (met dolby-geluid!) levendig in- en uitliep.
De Zilveren Strandjutter verzorgde een kort, maar zeer goed aanslaand programma rond negen nostalgische televisiepaarden. Bij de intro's van de programma's waar hij zelf vroeger naar keek zong hij de bijbehorende liedjes. Was de Strandjutter zelf het meest ontdaan van het gevoelige 'Sebastien', het publiek zong volop mee met het stoerdere 'Bonanza'.
De Kesanova kreeg de lachers op zijn hand met 'Shaolin Soccer'. Die werd geprojecteerd boven de schuurdeur, zodat je tijdens het filmkijken ook het landschap wat mee kon nemen. Dat was een tijdje later bij de Turkse sciencefiction 'G.O.R.A' een welkome aanvulling, ook al was het toen al donker.
Het landschap langs de Slachtedijk was een concurrent van, maar ook een aanvulling op het festival. De eerste zucht ging door het publiek, toen de vader van een bezoeker een paar rondjes om de boerderij vloog (1). Vervolgens ging niet alleen de zon schilderachtig onder terwijl er dampen uit de omringende vaarten opstegen (2), ook was er zo'n fraaie maan (3) dat zelfs de meest geharde stadbewoners smolten en foto's maakten met hun trendy iPhonemobieltjes.
Het sluitstuk was een drive-in vertoning van 'Team America'. Sommigen keken vanuit de auto, anderen vanaf klam geworden stoeltjes. Het speciale low-tech scherm (zie foto 1) was gewit, of in elk geval in elkaar gezet, door de FM Herder, want die ontbrak nog in dit verslag.
Wij mogen spreken van een geslaagde nacht. Fuck Yeah.
Discussie geleid over de toekomst van de journalistiek, kranten, internet, gratis nieuws en zo voort in De Bres, naar aanleiding van het rapport van de commissie Brinkman. (De foto hierboven is van collega Wietze Landman).
Er waren veel journalisten natuurlijk, drie hoofdredacteuren (Friesch Dagblad, Leeuwarder Courant, Omrop Fryslan), wat ondernemers, een kritische niet-lezer op leeftijd en een kritische jongere die zich afvroeg waarom hij een krant zou moeten lezen. Die laatste twee waren vader en zoon.
Welbespraakte lieden allemaal, dus daar ik ga er zelf geen stukje over schrijven. Dat is zo van vroeger. Liever gap ik van alles uit andermans postings. Daar gaat ie:
Voor dagbladjournalisten was het debat woensdagavond in De Bres - over de vernieuwing van de gedrukte pers en de toekomst van de nieuwsvoorziening in Nederland - niet direct een opwekkende gebeurtenis. Slechts een enkeling was optimistisch: ,,Laat je geen complex aanpraten.''
De dagbladen in het algemeen - een enkele uitzondering daargelaten - verliezen abonnees onder meer omdat veel nieuws ook gratis op internet verkrijgbaar is. En ook voor adverteerders is de krant lang niet altijd meer een vanzelfsprekende medium. Uitgevers maken zich grote zorgen, maar ook de journalisten die dagelijks hun stukje tikken.
,,Het probleem van nieuws op internet is'', aldus LC-hoofdredacteur Rimmer Mulder, ,,dat er geen verdienmodel is dat een serieuze journalistieke organisatie kan dragen.'' En kritische journalistiek die zelf wil onderzoeken en duiden kost nu eenmaal geld, aldus Mulder. Wel redelijk succesvol is een site als Nu.nl. Maar dat is volgens de hoofdredacteur ,,geen volwassen journalistieke organisatie''.
'De uitgevers van kranten hebben de ellende waar ze nu mee kampen aan zichzelf te danken.' Dat betoogde hoofdredacteur Lútsen Kooistra van het Friesch Dagblad gisteravond tijdens een debat over de media naar aanleiding van het uitbrengen van het rapport Brinkman in Debatcentrum De Bres in Leeuwarden. De kranten zitten in zwaar weer en zijn tamelijk machteloos, zo vond Kooistra.
(...)
Ook zijn collega Rimmer Mulder van de Leeuwarder Courant en lid van de commissie Brinkman die rapporteerde over toekomst van de media was tamelijk somber. Mulder stelde klip en klaar dat het rapport Brinkman geen antwoord geeft op de problemen waarvoor - met name - de krantenwerld zich gesteld ziet.
Kritisch lezer Huub Mous vond dat de kranten het gewoon hebben laten lopen. Hij hamerde op onderzoeksjournalistiek. 'Waarom doen jullie daar niks aan?' Hij vond zijn eigen primeurs op zijn weblog over Friese culturele zaken zelden of nooit terug in de krant. 'Is er een verbod om die primeurs nader te onderzoeken. Waarom wachten jullie op het officiële persbericht?'
Rein Tolsma, hoofdredacteur van Omrop Fryslân, vertelde eveneens dat het rapport Brinkman geen oplossing aandraagt. 'Zelfs al worden alle voorstellen voor honderd procent uitgevoerd - wat politiek gezien hoogst onwaarschijnlijk is - dan nog worden de kranten niet gered. De levensduur wordt enigszins gerekt.'
(...)
De internetdeskundigen Jacco de Boer (Froeks.tv en voormalig eindredacteur van Planet Internet) en Albert Sikkema (hoofd van de afdeling Communication en Media Design van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden) vonden dat de uitgevers van kranten kansen hebben gemist. Scherper zou moeten worden ingezet op het vermarkten van de journalistieke kennis via andere kanalen dan krantenpapier. Sikkema ging hierin het verst. Hij zag bij zijn studenten een honger naar 'stukjes'. Maar met de krant hebben zijn studenten niet al te veel. 'De krant is in 2014 verdwenen.'
(...)
Opmerkelijk genoeg waren ondernemers uit onder meer Oosternijkerk en Wolvega veel optimistischer.
Toen Rimmer Mulder gisteravond geïnterviewd werd door zijn eigen medewerker Asing Walthaus (oh, oh, waar is de polarisatie op heden?), gedroeg hij zich zo arrogant, dat zelfs Puck van Ulzen - die toch heel wat ken hebben- het te gortig werd.
Mijnheer Mulder wuifde elk probleem weg. De krant had er juist goed aan gedaan om in een nieuwe drukpers te investeren. De krant levert kwaliteit aan zijn lezers. Toen ik mijnheer Mulder wees op het gebrek aan onderzoeksjournalistiek, waardoor de Leeuwarder Courant zich in wezen niet onderscheidt van nu.nl, werd hij een beetje boos.
Hij liet me nauwelijks uitspreken en kon ook geen recente voorbeelden noemen van onderzoeksjournalistiek. De reportage van de Harlinger afvaloven van Zembla dan? Waarom moeten we op tv zien hoe je als burger belazerd wordt en lezen we dat niet in de Leeuwarder Courant? Onzin, zei mijnheer Mulder, de Leeuwarder is juist voor de voor de Friese burgers. De LC levert de kwaliteit!
(...)
‘Jij leest die krant niet eens!!’ brieste hij mij toe. Nee, inderdaad mijnheer Mulder, ik lees die krant niet meer. Waarom zou ik ook? Alles staat tegenwoordig op internet.
Eigenlijk was het een beetje sneu tijdens de debatavond in De Bres. Het ging tijdens een debatavond over de toekomst van de krant, vooral over de Leeuwarder en het Friesch Dagblad. Het was net alsof er gesproken werd over een terminaal zieke patiënt waarvoor niet de juiste dokter te vinden is. Waarschijnlijk is die dokter er wel, maar achter welke naad en kier zoeken we die? En volgens mij wordt er niet echt op de juiste plaatsen gezocht.
(...)
Tijdens de debatavond duikelden verschillende persoonlijkheden over elkaar heen. Een oplossing was heel ver te zoeken tijdens de avond. Lútsen Kooistra, hoofdredacteur Friesch Dagblad, vond ik overigens nog het meest sympathiek, hij trok het boetekleed aan. De (gedrukte) media heeft het volgens Kooistra aan zichzelf te wijten, zij ver-bv'den (als in Besloten Vennootschap) immers zelf het ANP waar die nu.nl's, Spitsen en Metro's op draaien? Maar goed, met een oplage van 20 000 kranten (Friesch Dagblad) heb je misschien ook minder te verliezen dan de Leeuwarder Courant (ruwe schatting: 100 000).
Al met al was het wel een amusante avond met onderwerpen als, een aantal citaten:
'Hoe maken jullie mij, een 27-jarige inwoner van Leeuwarden die bij een culturele raad (o.i.d) zit 'lid' (alsof het verdorie een club is) van jullie dagblad?' (Mous Jr. die erg geïnteresseerd is in Obama)
'Die informatie krijg je echt niet via al die Twitters of Twatters.' (Hoofdredacteur Kooistra, FD)
'Als je je kat opvoedt met eten, aandacht, etcetera dan ga je toch ook niet mensen die dat beest willen aaien om geld vragen?' (Internetdeskundige Jacco de Boer over de nu al gratis berichten op krantensites)
,,Mijn oom heeft de term MILF uitgevonden'', zei de hoofdpersoon in 'Ghosts of Girlfriends Past'. Dat is een niemandalletje over relaties, gisteren in een voorpremiere in bioscoop Tivoli.
,,Wat betekent dat?'', fluisterde ik tegen Ellen die naast me zat.
,,Mother I'd Like to Fuck'', zei ze zonder blikken of blozen. Hoewel, het was donker in de bioscoop, misschien bloosde ze toch.
,,Wisten jullie wat MILF betekent?'', vroeg ik in de pauze aan de rest van mijn gezelschap. Ja, dat wisten ze allemaal. Een paar jonge jongens op de rij achter ons hadden mijn vraag gehoord en knikten ook.
,,Jullie wisten het zeker ook al?''
,,Ja'', zei de jongen recht achter me, op een toon van 'wie weet dat nou niet'.
Ook op het terras later wist iedereen het, zodat ik me tijdelijk iemand van een andere planeet heb gevoeld.
