In plaats van bijltjesdag

De column van 8 januari, na alle commotie over het aangekondigde openbaar en thuis doorzoekbaar maken van alle dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. 

Ik was er toen net In plaats van bijltjesdag, van professor A. D. Belinfante, over aan het lezen, waar koninginnen Wilhelmina en Juliana in voorkomen, die symbool staan voor de bijgedraaide houding in die tijd in Nederland. Steeds milder, zeg maar.

Belinfante schrijft het niet met zoveel woorden, maar de arrestaties van Nederlanders die verdacht werden van samenwerking met de bezetter waren een rommeltje. Het opsluiten in kampen ging weinig beter en de gerechtelijke afwikkeling was dan wel iets netter en formeler, maar het was een ondoenlijke en tijdrovende zaak.

Op zoek naar de Duitse film

Lezers van de Leeuwarder Courant weten dat ik in januari weer begonnen ben columns te schrijven, twee per week. Een op woensdag, een op zaterdag. Lezers van dit weblog hebben dat ook gemerkt, want columns in de krant gaan ten koste van de productie hier. 

Een webloglezer uit Brabant mailt dat het jammer is, dat het zo gaat. Maar ik heb een oplossing. Na ongeveer een kwartaal worden artikelen uit de Leeuwarder Courant openbaar, iedereen kan ze terug vinden in dit digitale archief. De eersten staan er nu op en die kan ik zonder kwaad geweten hier ook plaatsen. Hierboven de eerste, als afbeelding, dat is denk ik het eenvoudigst. Klik erop en hij wordt groter.

Diezelfde lezer heb ik ook aan het werk gezet met mijn vorige post, over het filmboek uit de nalatenschap van Ritsko van Vliet, senior, Vom Werden deutscher Filmkunst. 

Daar staat een man in uniform voorop. Ik meende, op het eerste gezicht, dat het Hans Albers was in zijn rol als de baron van Münchhausen. Maar dat kan helemaal niet, dit boek is ouder dan die film. Wie het wel was vond ik zo eentweedrie niet uit.

Deze lezer wel. We zien hier Werner Krauß in Yorck, een film uit 1931 die zich afspeelt in de tijd van de Napoleontische oorlogen. 

Regisseur was Gustac Ucicky, de buitenechtelijke zoon van schilder Gustav Klimt. Acteur Werner Krauß zou jaren later maar liefst zes Joods karikaturen spelen in het beruchte Jud Süß. 

Vom Werden deutscher Filmkunst

Mijn column van woensdag 5 maart gaat over dit boek, dat ik kreeg van Ritsko van Vliet junior. Vom Werden deutscher Filmkunst - Der Tonfilm heet het. Het is een plaatjesboek uit 1935 over de Duitse geluidsfilm. 

Daar zijn meer exemplaren van in omloop, maar deze is bijzonder omdat filmer-actrice Leni Riefenstahl de drie foto's waar zij opstaat gesigneerd heeft.

Dat in 1935 al zo'n kloek boek gemaakt kon worden geeft aan hoe razendsnel de geluidsfilm populair was geworden. The Jazz Singer  - de eerste film met geluid - was nog maar acht jaar geleden in Amerika in première gegaan. 

Overigens schrijft Dr. Oskar Kalbus, die een hoge piet was bij de Ufa, in dit boek dat de geluidsfilm eigenlijk Duits is. ,,Die wesentlichen Erfindungen der rasch aufgeschoffenen Tonfilmindustrie stammen aus Deutschland'', schrijft hij. Waarom hebben ze er in Duitsland dan niet eerder werk van gemaakt? Dat kan hij verklaren, want Amerika heeft meer geld en Duitsland was ,,durch Versailles schwer belastet''. Ja hoor, denk je dan. En toch geld genoeg om films als Metropolis te maken.

Soms somt hij op, soms schrijft Oskar Kalbus vrij uitgebreid over een film met tussendoor commentaar, wat leuk is om te lezen Hoewel er zeker propaganda in het boek te vinden is, (redevoeringen van Goebbels, een Hitlerportret, regels uit het Horst-Wessellied) is het veel informatiever dan ik dacht. Kalbus besteedt aandacht aan regisseurs, aan techniek, aan genres, aan grootse premières. Nu en dan meldt hij van een film dat die beter is dan iets vergelijkbaars uit Amerika. 

Die column heeft geen ruimte voor dingen die ik bij het uitgebreid doorbladeren tegenkwam en toch wil melden. Alleen voor de liefhebber, vrees ik.

- De voorpagina. Daarop staat een Hans Albers-achtige man, wit haar, trots, in uniform, met een ijzeren kruis. Toen Ritsko het me gaf zei ik meteen: ,,Hans Albers in Münchhausen.'' Maar dat kan niet kloppen, die film is pas in 1940 gemaakt. Een ijzeren kruis is voor die operette-achtige sprookjesfilm ook veel te ernstig. Wie het wel is, daar ben ik nog niet achter.

- Misdaadfilms: in Amerika gaan die over criminelen, die aan het eind door ,,ein Riesenangebot von Autos, Polizisten, Motorbooten un Maschinengewehren'' om het leven komen. In Duitsland heb je geen Ganovenkult (boevencultus) want de moreel toch wat hoogstaandere Duitsers houden enkel van verhalen waarin ,,die Unterwelt mit Stumpf und Stiel ausgerottet werden muss''.

- Een hoofdstuk over soldatenkomedies eindigt met: ,,Das neue Deutschland wird von nun an dafür sorgen, dass das alte und neue Militär in unserem Vaterlande vom Film nicht mehr lächerlich gemacht wird.''

- Naar aanleiding van het vertrek - in de stomme-filmtijd - van filmers als Murnau, Emil Jannings en Conrad Veidt naar Hollywood schrijft hij dat de komst van de geluidsfilm dat veranderd heeft: ,,Da tauchten plötzlich alle Untreuen wieder in Neubabelsberg (de studio in Berlijn) auf.'' 

- Uit Morgenrot, een U-Bootfilm die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog afspeelt, citeert hij een commandant: ,,Leben können wir Deutsche vielleicht nicht, aber sterben können wir jedenfalls fabelhaft.'' Vier jaar na het verschijnen vielen de Duitsers Polen binnen en begon wat we nu de Tweede Wereldoorlog noemen.

De hoed van Hackman

Nooit ben ik in de verleiding geweest om een pork pie hat te kopen, ook al is die beroemd geworden door Gene Hackman in The French Connection (1971). Een politiefilm die nog steeds het bekijken waard is (niet enkel vanwege die auto-achtervolging) en waarin je als bonus de Twin Towers in New York in aanbouw ziet. De cop jazz-soundtrack van Don Ellis is trouwens ook heel goed. 

Gene Hackman (woensdagmiddag zijn hij, zijn vrouw en zijn hond dood gevonden in hun woning, hij was 95, zijn vrouw 64; volgens de politie is er geen foul play geweest) speelt in de film detective Jimmy Doyle, door zijn collega's Popeye genoemd. 

Het is geen modieuze man, hij draagt praktische, gewone kleren. Maar ook dat opvallende vilten hoedje met omhoogstaande rand, dat van boven plat is. Vandaar de naam, want het lijkt op een Engelse pie met varkensvlees. Je kunt van andere hoeden zelf een pork pie maken met creatief deuken, maar je kunt ze ook in deze vorm kopen.

De filmmakers hadden dit niet zelf bedacht: narcotica-inspecteur Eddie Egan, op wie Popeye Doyle gebaseerd is, droeg ze ook. Egan wilde de zijne niet uitlenen voor de film, dus werden er een paar gekocht.

Hackman was niet de eerste of de enige prominente figuur die ze droeg. Komiek Buster Keaton had zo'n hoed, architect Frank Lloyd Wright, zanger Dean Martin, saxofonist Lester Young. Tom Hardy draagt er een in Peaky Blinders, sowieso een serie vol hoeden en petten, tegen de tijd dat Bryan Cranston volop crimineel is in Breaking bad heeft hij er ook een. 

Maar Hackman maakte de hoed populair. Hoedenwinkel Baron in Los Angeles ('Hollywood's Hat Maker') prijst deze hoeden nog steeds aan als 'geïnspireerd door The French Connection'. Voor dik 600 euro heb je er al een. Nu even niet vanwege een tekort aan vilt.

Dan maar geen pork pie, ook al had een topacteur als Gene Hackman er een op in een van zijn beste films. (Naast The Conversation, Bonnie and Clyde, Unforgiven, Mississippi Burning. En veel andere eigenlijk, want Hackman is ook zonder hoed altijd wel de moeite waard. Ook in het minder geslaagde, maar wel interessante Eureka, waar 'onze' Rutger Hauer ook in zit)

Beauty knows no pain

 Klopt, ik ben weer begonnen met het schrijven van columns van de Leeuwarder Courant, waar ik op 1 januari 2024 mee ben gestopt. Dat zal
zijn effect hebben op dit weblog, want dat overlapt elkaar een beetje.

Hoofdredacteur Maarten Pennewaard had het gevraagd, wat natuurlijk best vleiend is. ,,Er moet ook een verse foto bij'', zei hij.

,,Het verse is er anders wel een beetje af'', wierp ik tegen.

Een paar dagen later stond fotograaf Niels Westra voor de deur, met camera en twee lampen. ,,Het kan wel gewoon in je keuken'', zei hij op professionele toon en begon te dirigeren hoe ik moest staan, dat ik beurtelings moest lachen - ,,echt hahaha!'' - en streng kijken, en mijn handen op allerlei manieren moest houden.

,,Je hoofd gaat wat glimmen'', zei Niels na een tijdje. ,,Heb je ook poeder in je eigen huidskleur?''

,,Wat denk je zelf'', zei ik en veegde mijn gezicht met een stuk keukenpapier.

,,Misschien wordt het tijd voor een beauty-case'', zei art director Alie van de krant, toen ik het haar vertelde.

,,Dat is nou te laat'', zei ik.

Iedereen is welkom

Goed nieuws in deze donkere dagen: de kerststal die pa jaren geleden heeft gemaakt bestaat nog. 

Op een gegeven moment, mem leefde ook nog, verscheen dat ding, op een klein tafeltje bij de bank. Daar stond hij voortaan elk jaar. 

Pa had hem van een sinaasappelkistje gemaakt, dat vertelde hij graag. Lichtje erin, sterretje op de voorgevel, vulsel op de bodem, dakbedekking, kleurig geverfde heilige familie erin en klaar.

Hij staat nu te pronk op de vensterbank bij zijn kleindochter Zoë. Ze stuurde deze foto door toen ik ernaar vroeg.

Wie goed kijkt ziet natuurlijk Jozef en Maria met kind (kind ligt op het stro), een koe en twee lammetjes. Maar ook een fluitist (midden) en bovendien, uiterst rechts, Roodkapje.

,,Wat moet Roodkapje in een kerststal'', zei ik tegen pa, toen ik deze stal voor het eerst zag. ,,Die hoort daar toch niet? In de bijbel lees je er niks over.''

,,Iedereen is welkom'', zei pa. Het tekent de instelling van de ware kroegbaas en het is ook een mooie boodschap voor deze tijd. Bovendien had hij er schik in als bezoekers het ineens zagen en er dan verbaasd over begonnen. Net wat voor hem.

Er zijn onnoemelijk veel kerststallen op de wereld, en vast ook mooiere en duurdere. Maar er is er maar een waarin Roodkapje koekjes komt brengen. Fijn dat die er nog steeds is.