De ober en het Stellingwerfs

Deze zomer was ik met Klaas en Tonnie op Open Stal, de jaarlijkse kunstroute door Oldeberkoop. Het viel me op dat ik er nauwelijks Stellingwerfs hoorde, geen eigenlijk. 

Tot ik in het gebouw van de Stellingwarver Schrieversronte Johan Veenstra tegenkwam, die de balans de andere kant liet opgaan. Ik kocht zijn boek Een brogge van glas, dat prachtig is.

Over dit avontuur met het Stellingwerfs schreef ik de column hiernaast, die in de Leeuwarder Courant verscheen. (Als je erop klikt, wordt hij groter en leesbaarder). Waar het nu even om gaat is dat ik bij hotel Lunia op het terras bediend werd door een vriendelijke ober, die wel Fries sprak maar geen Stellingwerfs, en dat laatste ook niet van plan was...

Daar kwam een reactie op in de Nieuwe Ooststellingwerver, een paar weken later. Dat weet ik dankzij Klaas die me een foto van de krant opstuurde. 

Hotel Lunia kreeg dus een set bierviltjes met Stellingwerver spreuken als 'Wij goan flinterknippen vanoavend' en het fraaie 'Pissen goat veur daansen'. Eind goed al goed en ik hoop dat die ober er nog gewoon aan de gang is, want hij deed zijn werk goed.

Het probleem van de zwijgende tongzoenende vrouwen

Mijn krantencolumn van zaterdag 8 november gaat onder meer over het gesprek dat ik donderdag in de Harmonie had, voor publiek van het Noordelijk Film Festival, met Anneke van Renssen. Zij heeft dat festival van 1992 tot en met 2008 (zestien afleveringen dus) geleid. Op deze editie hebben ze drie oud-programmeurs/artistiek leiders uitgenodigd om elk een film te laten zien, met een gesprekje erbij. Anneke koos Kolya, een Tsjechische film uit 1996.

Als de tijd het had toegestaan, had ik de column geschreven over het gesprek van vrijdag, met Rik Vermeulen (haar opvolger,  2009-2013. Dat zijn vier festivals, in  2012 ging het niet door).

Rik had voor de Griekse film Attenberg (2010) gekozen, die in een zaal van de Pathébioscoop zou worden vertoond. De film zette in met twee vrouwen in beeld die tongzoenen oefenden, in een vrij stille omgeving, je hoorde vogeltjes en auto's in de verte.

Tot een van hen iets zei. Dat hoorden we helemaal niet, enkel uit de ondertitels was duidelijk dat er een gesprek was. Zo ging het verder, we hoorden bijgeluidjes, de stemmen zwegen. 

Na een tijdje werd de film stopgezet en kwam iemand van Pathé melden dat eraan gewerkt werd. Daar waren de tongzoenende vrouwen weer. En weer geen geluid. Het werd rumoerig in de zaal. Rik en ik spraken in de foyer met de mensen van Pathé, die ten einde raad de projector gingen herstarten. Als het dan nog niet lukte moest het overgaan.

Dat meldde ik de zaal: we doen een laatste poging ... Ik suggereerde dat we ook met de hele zaal de ondertitels hardop konden gaan voorlezen, wat het publiek wel een aardig idee vond, iemand maakte al de smakgeluiden die vermoedelijk bij dat tongzoenen horen. Zo ging het niet: de film ging niet door.

Het gesprek deden we wel, want we zouden het over meer hebben dan deze film alleen, ook over het festival, hoe je dat leidt, wat voor stempel je erop drukt (onder Rik begon de 'Noordse focus') en of er wel eens iets heel erg is foutgelopen.

Rik haalde aan, hoe hij een Indiase film had geprogrammeerd en de maker had de beloning voor de vertoning gebruikt om een goedkoop ticket naar Leeuwarden te regelen, zodat hij bij de vertoning kon zijn. ,,En daar zat helemaal niemand in de zaal'', vertelde Rik.

Na 2013 stopte hij met film en het meewerken aan festivals - maar hij mist het wel en droomt er soms van.

,,Wordt Attenberg alsnog vertoond op dit festival?'', vroeg een bezoeker. Ik verwacht het niet, zei ik, want de planning is strak. Maar hij is vast wel op een streamingdienst te vinden.

,,Waar dan? Ik heb geen verstand van die dingen!'', riep iemand uit de zaal verontwaardigd. Ik kon niet zien wie, want ik keek tegen het licht in. Dat weet ik zo niet, zei ik.

,,Dat is je taak!'', brulde de man. ,,Mijn taak?'', herhaalde ik verbaasd. ,,Ja!'', zei de man, die op zijn strepen stond.

Tijdens een van de antwoorden van Rik pakte ik stiekem mijn telefoon en zocht het op. Zodat ik als afsluiter kon melden dat Attenberg voor net geen 4 euro te zien is op Prime Video en Apple +. 

,,En als je dat niet hebt?'', vroeg iemand (een ander dan die man).

,,Dan zoek je een vriend op die het heeft'', zei ik praktisch. ,,En ga je gezellig met zijn beiden kijken.

Cherchez la femme

De stembiljetten voor 2025 waren als tafelkleedjes zo groot, in de stemhokjes had je volop werk met het uitvouwen ervan. Om ze even later weer zo netjes op te vouwen dat ze door de gleuf van de verzamelcontainer gepropt konden worden was ook een knutselwerkje. 

In het Leeuwarder stadhuis - waar overigens een wachtrij voor het lokaal stond, dat heb ik er niet vaak meegemaakt - klonk voortdurend papiergeritsel.

JP had moeite met dat stembiljet, vertelde hij. ,,Ik was nog steeds zwevende kiezer toen ik naar het stembureau liep'', legde hij uit. ,,Ik wist alleen dat ik op een vrouw ging stemmen. Ik zweefde tussen drie vrouwen, Ingrid Coenradie, of Mona Keijzer of Lidewij de Vos. Die spreken me wel aan.''

Toen hij in het stembureau was, wist hij het ineens. Het zou Coenradie worden. ,,Een stoer mens, ze weet wat ze wil. Zulke kunnen we in Nederland wel gebruiken.''

Toen kreeg hij dat grote vel papier.

,,En ik wist niet meer welke partij ze zit. Dus ik begon te lezen, maar er staan honderden namen op dat stembiljet. Het zijn ook hele kleine lettertjes. Achter me stonden de volgende stemmers al te wachten. Ik kon haar gewoon niet vinden.''

Gelukkig kwam hij bij lijst zes, vrij aan het begin, Mona Keijzer al tegen. Dan die maar, dacht hij, en maakte het vakje rood. Toch een vrouw.

Bij de analyses van de verkiezingsuitslag komen allerlei theorieën langs over wat de stemmers beweegt, maar deze heb ik nergens gehoord.

(De foto is een detail uit een foto van Jan Spoelstra op de website van de Leeuwarder Courant)

Het Mooiste Meisje van Tunesië

Claudia Cardinale was van plan onderwijzeres te worden, maar het lot beschikte anders. In 1957 werd ze verkozen tot Mooiste Meisje van Tunesië (daar is ze geboren) met als prijs een reis naar het filmfestival van Venetië. Allerlei filmers vielen daar voor de charmes van het meisje, dat volgens mij toen 19 was, volgens haarzelf in een later interview was ze 16. 

Zodoende heeft ze een reeks films op haar naam staan. Sommige daarvan steken boven de rest uit. Zoals de prachtige Il Gattopardo van Luchino Visconti (1963, foto helemaal bovenaan, met Burt Lancaster). Visconti had haar eerder al een rol gegeven in Rocco e i suoi Fratelli (1960) (hierboven, met Alain Delon en Renato Salvatori) en later  in Sandra en Conversation Piece. Van Il Gattopardo is nu een serie op Netflix, maar die durf ik uit respect voor die film niet aan. 

Dan is er natuurlijk 8 1/2 (1963) van Federico Fellini, over een regisseur (Marcello Mastroianni) die een sciencefictionfilm wil maken maar vast loopt in herinneringen, twijfels en een file. Cardinale geeft hij een rol als Ideale Vrouw. What else?

Vervolgens C'era un Volta Il Ouest, oftewel Once upon a Time in the West (1968) van Sergio Leone, waarvan iedereen zich de muziek herinnert van Ennio Morricone en de meesten ook de dappere Jill McBain, een 'postorder-bruid' die al bij haar aankomst in een Amerikaanse dorpje weduwe is, en het alleen redt, ook al belaagt Henry Fonda haar. Dat is Cardinale. 

Dat ze nergens voor terugdeinst blijkt er wel uit, dat ze met Klaus Kinski in Fitzcarraldo (1982) zit, van Werner Herzog. De film waarin een rivierboot met vereende krachten over een berg in de jungle gesleept wordt. De legendarische ruzies die Kinski met iedereen, ook met Herzog, had leverden een documentaire op (Mein liebster Feind, 1999), maar Cardinale had geen problemen met hem.

Cardinale is dinsdag 23 september op 87-jarige leeftijd overleden. 

Monique aan zee

De film/docu Een vrouw als Monique is wat verwarrend. Hij gaat over Monique van de Ven, die terugkijkt op haar leven aan de hand van plakboeken, persoonlijke herinneringen en filmfragmenten. Dat is interessant, vooral voor wie liefhebber is van de Nederlandse film uit de jaren zeventig. 

Maar hij is in een vreemde speelfilmvorm gegoten: de actrice zit in een Frans vakantiehuis aan zee, en geeft onderdak aan een jongen die pech heeft met zijn fiets. Aan hem vertelt ze alles. Dat hadden ze achterwege moge laten. Maar misschien hadden de makers het truukje nodig om Monique van de Ven op haar praatstoel te krijgen. 

Dankzij haar weten we nu dat filmmaker Fons Rademakers als hij dat wilde ter plekke kon huilen en dat Telegraaflezers briefkaarten stuurden om aan te geven dat ze vonden dat Van de Ven uitstekend een getrouwde moeder zou kunnen spelen. Roddeljournalist Henk van der Meyden had die vraag opgeworpen, toen bekend werd dat Van de Ven zo'n rol zou hebben in Een vrouw als Eva (1979). 

Ze slaan best veel over. Dat kan niet anders, met zo'n loopbaan, maar ik had over meer films wel iets willen horen. Zoals Dakota (1974), waar Van de Ven op de set een relatie kreeg met cameraman Jan de Bont. Dat zou ervoor gezorgd hebben dat maker Wim Verstappen het script om moest gooien - maar je hoort altijd alleen die kant van het verhaal. 

Of de twee films die ze zelf heeft geregisseerd, waarvan Zomerhitte (2008; naar het boekenweekgeschenk van Jan Wolkers) de bekendste is. Het was ook wat geweest als ze iets over Zomerhitte (opgenomen op Texel), Sil de Strandjutter (1976; opgenomen op Terschelling), of Dokter Deen (2012-2018; opgenomen op Vlieland) had gezegd. Maar dat is voor de nerds.

Ook voor de nerds:  de muziek kwam me bekend voor. Op de aftiteling staat dat die van Loek Dikker is. Die componeerde voor een aantal Nederlandse films, waaronder De vierde man (1983). Thuis ging ik, met de klanken nog in het hoofd, meteen op zoek en jawel: het is de muziek van Iris (1992), waarin Monique van de Ven een veearts speelt en die grotendeels in Jorwert is opgenomen.

Follow the money

Het wonderlijke van All the President's Men (1976), de film met de dinsdag overleden Robert Redford, is dat hij niet over Richard Nixon en het politieke afluisterschandaal van Watergate gaat, maar over twee journalisten, Carl Bernstein (Dustin Hoffman in de film) en Bob Woodward (Robert Redford), die de zaak voor de Washington Post volgen. Ze brachten de boel aan het rollen, uiteindelijk trad Nixon af.

Die twee journalisten schreven er een boek over. Het was de bedoeling dat het over Watergate zou gaan, zoals het de gewoonte is met dat soort reportageboeken. Maar door toedoen van Robert Redford ging dat anders.

In een documentaire dertig jaar later vertelde Bernstein dat toen ze nog aan het boek werkten, Woodward gebeld werd door Robert Redford. Die had belangstelling voor het verhaal, maar dan moest de focus op het journalistieke werk liggen, vond hij. 

Toen het manuscript min of meer af was, of in elk geval klaar voor verfilming, zette Redford de legendarische scenarist William Goldman aan het werk, die eerder Butch Cassidy and the Sundance Kid en The Sting had geschreven, waar Redford ook in speelt. 

Goldman maakte van het in wezen saaie onderzoekswerk een spannend verhaal, dat ook nog eens heel goed verfilmd werd. Ik zou graag zeggen dat ik door die film journalist ben geworden maar dat is niet zo, al was ik er wel van onder de indruk.

Beroemdste regel uit die film: Follow the money: zoek uit waar het geld vandaan komt/naartoe gaat. Het wordt gezegd door een informant in een parkeergarage, die zich Deep Throat noemde. De echte Woodward en Bernstein hebben dat zinnetje nooit gehoord, het is verzonnen door Goldman.