Echt Hema

Voor een man of veertig (dat wil zeggen: drie mannen, de rest vrouwen) die voor de Hema in Leeuwarden aan de Nieuwestad en in Bilgaard werkten mocht ik een pubquiz doen, in het Oranje Bierhuis. De voorbespreking met Cobi en Paula maakte duidelijk: het moest een beetje over de Hema gaan,  liefst ook wat over Leeuwarden en Friesland en daarnaast ook over van alles - zoals het hoort in een pubquiz. 

Het was ook voor mij leerzaam. Je komt er bijvoorbeeld achter hoe veel mensen de Oldehove te hoog schatten. Die is 39 meter (48 als je die enorme vlaggenmast meerekent), bijna alle antwoorden zaten daarboven.

De Hema op de Nieuwestad is op 14 juli 1954 geopend door burgemeester Van der Meulen. 

Alles zat toen nog op de begane grond, las ik in de advertentie die op 13 juli 1954 in de Leeuwarder Courant heeft gestaan. Het was een eenrichtingsstraat: ingang aan de Nieuwestad, uitgang aan het Ruiterskwartier. En: De chef en de verkoopsters kunnen u vanzelfsprekend in vloeiend Fries te woord staan; het stond er nadrukkelijk bij.

Wat die letters HEMA betekenen, dat wist iedereen wel.

Maar dan: Hoeveel Hema's zijn er in Friesland?

En: Waar staat de grootste Hema, in vloeroppervlak?

En: Waarom twitterde Geert Wilders in 2014 dat hij niet meer bij de HEMA zou shoppen? (,,Net of die man zelf gaat winkelen'', riep een van de bezoeksters. Waarschijnlijk had ze gelijk, al weet je het maar nooit.)

En tussendoor waren er ook vragen over hun eigen koopwaar, als:

Hoeveel kost een HEMA-tompouce (had iedereen goed, natuurlijk)

Hoeveel kost een warme halve HEMA-worst 

,,Die verkopen wij niet'', protesteerde de man van de Hema in Bilgaard. ,,Hoe moeten wij dat dan weten.'' Ik verkoop ze ook niet, zei ik terug, maar ik weet het toch. Hoe dan ook, daar zat nog wel eens iemand naast.

En als klap op de vuurpijl: Hoeveel kost de satisfyer pro 2 air pulse stimulator? 

Bij een van de teams zat iemand die dat tot twee cijfers achter de komma precies wist, ook al kun je die vibrator zo te zien alleen via de website van de Hema kopen.

(De antwoorden: De letters staan voor Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam; er zijn 22 Hema's in Friesland; de grootste Hema staat in Groningen en Geert Wilders reageerde op het bericht dat de Hema op zou houden met Zwarte Piet. Een tompouce is 0,95, een warme worst 3 euro en die vibrator is 44,99. En wie denkt: die foto bovenin, daar is iets raars mee: dat klopt. Het zijn er twee, naast elkaar gezet)

Opdat wij niets vergeten

De auto van Jaap moest voor een grote beurt naar Hans Peugeot. Altijd gezellig, naar Hans, dus ging ik mee.

Terwijl de auto onder handen genomen werd, gingen wij met een leenauto van Hans en met twee honden in de bossen bij herinneringscentrum Westerbork wandelen. 

Ik was er nog nooit geweest - ook de indrukwekkende radiotelescoop kende ik alleen van plaatjes. Die blijkt verrassend dicht bij het kamp te staan. Gekke combinatie: een venster op de kosmos pal naast het voorportaal van de concentratiekampen. 

Om de Melkweg dichterbij te brengen staan naast het wandelpad erheen informatieborden, elk over een van de planeten. Pluto is er ook bij, die 76 jaar als echte planeet meedraaide, maar in 2006 op een congres in Praag is gedegradeerd tot 'dwergplaneet'. Het bord is aangepast maar mocht blijven, waarmee Pluto de enige dwergplaneet is - er zijn er veel meer, meldt het bord - die er eentje heeft. 

Terug op de parkeerplaats was het een karwei om hond Snoopy - die is van Hans - terug achterin de leenauto te krijgen. Die had daar geen zin in. Het lukte me toch. Direct daarop was ik de autosleutel kwijt, terwijl ik er net de achterdeur mee had geopend. Hij was niet op de auto, niet eronder, niet bij de hond achterin, niet in mijn zak.

,,Haal je zakken leeg'', commandeerde Jaap, die alles wat ik meedroeg in ontvangst nam. ,,Zit er niks in de voering van je jas?''

Het is wonderlijk, als je iets kwijt bent dat je net nog in je hand had. Mensen uit de auto ernaast gingen zich er ook mee bemoeien. Weer die zakken, weer op, onder en in de auto. De hond was er al lang weer uit en ik begon aan mezelf te twijfelen. Zou dit het begin zijn? Ik was toch niet gek?

Natuurlijk vonden we hem uiteindelijk. De sleutel was blijkbaar uit mijn hand geslingerd toen ik met Snoopy bezig was en voorin de laadruimte tussen het gereedschap geland.

Opluchting! Tijd voor een gehaktbal bij Hofsteenge in Grolloo.

Na de lunch stelde Jaap vast: ,,Ik ben mijn pet kwijt.'' Een mooie stoffen pet was het, hij had hem tijdens de wandeling gedragen.

Terug naar het restaurant, waar de pet niet lag. Terug naar de parkeerplaats, waar hij ook niet was. En toen, met beide honden, het pad teruggelopen. Er zat niks anders op. Weer langs de planeten en dwergplaneet, nu in omgekeerde volgorde, richting de zon. 

Onderweg had iemand de pet gevonden en hen opvallend in een denneboompje gehangen. Het was vlakbij Pluto, de dwergplaneet.

Herinneringscentrum, inderdaad.

Iedereen zijn Donald Sutherland

Uit de New York Times, over Donald Sutherland: 

He often recalled that while growing up in eastern Canada, he once asked his mother if he was good-looking, only to be told, “No, but your face has a lot of character.” He recounted how he was once rejected for a film role by a producer who said: “This part calls for a guy-next-door type. You don’t look like you’ve lived next door to anyone.”

,,Wat was ook weer die film waarin Donald Sutherland een Duitse spion was die iemand een mes in zijn buik stak'', mailde Jan.

Ik wist het niet, maar hij had het even later al gevonden: Eye of the needle.

Zo heeft iedereen zijn eigen Donald Sutherland-ding, die vandaag allemaal bovenkomen omdat hij gisteren is overleden. 

Ik kan me herinneren dat Peter de Feyter verzot was op Kelly's heroes, met hippie-soldaat Oddball: ,,Why don't you knock it off with them negative waves.''

En iedereen die Novecento heeft gezien zal zich de scène met de kat herinneren. Of de vrijscène uit Don't look now. Of die passieve, vriendelijke vader uit Ordinary people. En de volgens mij ondergewaardeerde Casanova van Fellini, die ik lang geleden met Waling heb gezien, waarvan me die reusachtige kroonluchters zijn bijgebleven en de sprookjesachtig mooie muziek. 

Gejaagd door de wind

Er zijn 2550 investeerders in Windpark Fryslân. Woensdagmiddag mocht een aantal van hen meevaren op de Regina Andrea, om de wentelende gevaartes onder de Afsluitdijk van dichtbij te bekijken. Aan boord waren hapjes en drankjes. Ik heb er niet in geïnvesteerd, maar was met een van die 2550 mee. 

Van tevoren was er een praatje van directeur Symen de Boer, die in 2008 begonnen is en nog steeds een enthousiaste indruk maakt. Hij overdonderde de investeerders met cijfers: 89 molens, zoveel GWh per jaar, genoeg voor meer huishoudens dan Friesland heeft, ze staan in een zeshoek, in doorsnee 600 meter uit elkaar, en niet recht achter elkaar maar in een bocht, zodat ze elkaar de wind niet uit de wieken nemen. Net als kerstlampjes zijn ze in strengen verdeeld (zes), elk verbonden door een kabel.

En hoewel ze eerst van die rode lichtjes bovenop hadden, voor het vliegverkeer, staan die sinds kort uit. Ze gaan pas aan als er werkelijk vliegverkeer in de buurt is. Wel zo rustig. Ik kan me herinneren dat je ze vanaf de boerderij in Kûbaard kon zien.

,,Zijn er vragen'', sloot Symen de Boer af. 

Voor me staken twee kritische aandeelhouders de hand op.

,,Hoe zit het met de vogels'', vroeg de ene. ,,Daarvoor zijn die draaiende wieken een gehaktmolen. Terwijl er is uitgezocht dat als je een wiek zwart verft, er minder vogels doodgaan.''

,,Het woord gehaktmolen gebruiken we niet'', zei Symen. ,,Dat is overdreven.'' Deze windmolens zijn gemaakt in de tijd dat dat onderzoek nog moest gebeuren en zo'n wiek verf je niet zo makkelijk in een ander kleurtje. Bovendien is onduidelijk wat het voor effect zou hebben, bijvoorbeeld als de felle zon erop staat.

Haar buurman zei: ,,In 2045 moeten de wieken vervangen worden. En ze zijn van composiet. Wat gaat daarmee gebeuren?''

Composiet is nu een probleem, erkende Symen. Maar het is nog geen 2045 en er wordt veel onderzoek naar gedaan - wie weet wordt daar in de tussentijd iets op gevonden. Verder waren er geen vragen. 

Toen we tussen de zoevende molens doorvoeren - er stond een stevige bries, het water spatte over het dek - en zwaaiden naar een monteur op een van de 89 balkonnetjes bedacht ik dat je de 267 wieken (rotorbladen, zegt Symen) tegen die tijd ook zou kunnen verloten onder de aandeelhouders. Die kunnen hem als surfplank voor het hele gezin gebruiken, als brug over een brede sloot leggen of gewoon als bijzonder object in de tuin.

,,Dank je de koekoek'', zei een man aan wie ik het voorstelde. ,,Kijk zelf maar, die dingen zijn 65 meter lang. Daar kun je echt niks mee.'' 

Theaternummer

Een van de personages in Fanfare - niet de film ditmaal, maar de lokatievoorstelling van Tryater, in Easterlittens - heet John-Douwe, is klusser, vrij driftig en hij rijdt rond in een wit busje. 

Dat busje stond na afloop bij de uitgang van het speelterrein en pas dan zie je hoe er in de hang naar realisme zelfs een leus voor zijn klusbedrijf is bedacht: John Douwe Kin it bouwe. (Best aardig, maar hij haalt het niet bij die van Eduard Visser die ik eens hoorde: Eduard Visser, u belt hem en hij is er.)

Er staat op dit busje ook een 06-nummer. Aan zoiets kan ik geen weerstand bieden, dus ik belde het.

Zouden ze bij Tryater zo ver gaan dat je iets kunt inspreken? Krijg je acteur Lourens van den Akker aan de lijn? Kun je iets winnen? Is er een nietsvermoedend iemand, wiens nummer dit blijkt te zijn? 

Of hoor je een muzikale opname, net als bij het - niet meer bestaande - Hotel Pennsylvania in New York, dat je aan de lijn kreeg als je Pennsylvania 6-5000 (212-736-5000) belde, beroemd geworden door het nummer van het Glenn Miller Orchestra. 

Niets van dat al. Enkel de melding dat dit nummer niet beschikbaar is. Net de echte wereld: probeer maar eens een timmerman aan de telefoon te krijgen.

Het hoogtepunt van Jan Mol junior

Jan Mol junior uit Giethoorn was twaalf, toen Bert Haanstra hem vroeg voor een bijrol in de film Fanfare. Inmiddels is Mol wat ouder, en was hij dinsdagavond bij een feestelijke vertoning van de film - in 1958 gemaakt - in Slieker in Leeuwarden. 

Het feestelijke eraan was de presentatie van een boek vol weetjes over Fanfare, van meteoroloog Ronald van de Vate, liefhebber van de films van Haanstra. Dat boek was er al langer, in het Nederlands, maar het is er nu in het Fries - best wonderlijk eigenlijk. Van de Vate schreef ook een wandelboek langs plekken waar Haanstra gefilmd heeft, en een boek over diens film Glas. En hij werkt op het ogenblik aan zo'n boek over Alleman.

Terwijl ik Van der Vate voor de zaal stond te interviewen werd duidelijk dat Jan Mol junior ook in de zaal zat. Hij speelt Henkie in de film, zoon van cafébaas Krijns (Bernard Droog). Jan Mol was uitgenodigd, hij kreeg het eerste exemplaar van die Friese vertaling. 

Dus hem haalden we naar voren en de anekdotes stroomden er zo uit. 

Dat hij destijds op de HBS in Steenwijk zat en Haanstra en zijn vader naar de rector waren geweest om vrij te vragen. Dat hij geen familie is van Albert Mol, die ook in de film speelt. Dat hij Fanfare wel tien keer of meer heeft gezien; ,,Vaker dan u'', zei hij beslist. Wat absoluut het geval is.

En of hij erna nog wel eens in films heeft gespeeld?

,,Je moet op je hoogtepunt stoppen'', was zijn motto.

(Op de foto sta ik naast hem, rechts naast hem Van de Vate  en daarnaast kunstenaar Henni Haselaar, die een aquarel maakte voor de omslag van het boek. Zij kreeg ook een eerste exemplaar. De foto is van Irene Overduin)