Hoe het leven in elkaar steekt

Een jeugdvriendin van Jellie had een lijst gemaakt van de dingen, die ze als kind van Jellies moeder had geleerd. De jeugdvriendin had pas later, als volwassene, beseft dat Jellies moeder voor haar een van die mensen was ,,die weten hoe het leven in elkaar steekt''. Haar lijst werd deze week door de dominee voorgelezen, tijdens de afscheidsdienst van Jellies moeder. 

Het kan zo als gedicht worden gepubliceerd, vond ik toen ik het hoorde.

Dat je op tijd komt

Dat je je bord leeg eet

en geen stukjes ei op de grond mikt

Dat je mag kiezen: havermout of griesmeel

en als je dat niet wilt dan mag je ook niet blijven eten

Dat je twee keer je haar wast

één keer voor de viezigheid

en één keer voor de glans

(en dat doe ik nog)

Dat we alleen op woensdagmiddag in de voorkamer mochten 

met een glaasje limonade

een dropje

en een koekje

Dat mijn eerste handdoek voor het zwembad

een groenig badlaken was -

want dat hoorde zo:

een écht badlaken voor het zwembad

(van haar gekregen)

Dat we op zaterdag dikke pannekoeken aten 

met spek of krenten

of macaroni

en op zondag zelfgemaakte tompoucen

En:

Dat je het afgewaste kopje op de kop zet

om het water eruit te laten druipen

Maar eenmaal afgedroogd moet het juist andersom

want dan kan de hitte eraf

Want heet moet het afwaswater zijn

anders wordt het niet schoon

Verantwoord toiletbezoek

In het Natuurmuseum van Ameland mocht ik donderdagavond de Canon van Ameland presenteren, die een trio van geschiedenisliefhebbende eilanders heeft samengesteld op basis van een brainstorm vier jaar geleden. 

Maar eerst moest ik plassen. 

Op ooghoogte boven het urinoir hing een bijzondere sticker, een oproep in drie talen om de voeten niet in het toilet of in de wasbak te wassen. Hij hing hier overal, zag ik nu, ook op de toegangsdeur van het herentoilet.

Terug in de ontvangstruimte liet ik de foto ervan zien aan Mathilda, van de Amelander musea. ,,Dit heb ik nog nooit eerder op een herentoilet gezien'', zei ik. Ik heb mijn voeten nog nooit in een toilet gewassen en daar ook nooit de aandrang toe gevoeld.

,,Het hangt ook bij de dames hoor'', zei ze. ,,Het is vanwege het blotevoetenpad.'' Op de website van het museum wordt dat een 'belevingsroute' genoemd 'met diverse ondergronden en uitdagingen die maken dat je Ameland op heel bijzondere wijze kunt ervaren'. 

Dat pad eindigt bij het museum en daar is ook een spoelbak voor iedereen die zojuist Ameland op bijzondere wijze heeft ervaren. Maar blijkbaar steken mensen hun voeten net zo lief in de plee. De regels worden hier met voeten getreden, kun je zeggen.

Oud-fietsers en het pepermuntje voor Van Agt

Voor het eerst voerde de jaarlijkse fiets-elfstedentocht door de Grote Kerkstraat. Deelnemers kwamen vanaf de Eewal bij de Beijerstraat de terp op en dan door de Kerkstraat richting Oldehove, waar gestempeld werd. 

Vlakbij. Vandaar dat ik even ging kijken. Of even... het is als met een aquarium of een tv die aanstaat in een café zonder geluid. Je blijft ernaar kijken omdat er steeds iets gebeurt. 

Op de verkeerstechnisch ingewikkelde hoek van de Pijlsteeg met de Grote Kerkstraat wees een vrijwilliger met een oranje hesje de fietsers de weg en voorkwam dat wandelaars zomaar het parcours overstaken. 

Verderop zaten de bewoners van de huizen van het Sint Anthoon met klapstoeltjes op de smalle stoep. Nu en dan juichten ze de fietsers toe, zoals die ene met een vélocipède - enorm voorwiel, klein achterwiel - die de terp alleen steppend opkwam.

De meeste fietsers reageerden niet op de ommestanders, tot Omrop Fryslân een tijd op ons hoekje stond. Toen werd er naar de camera gezwaaid, geroepen en er werden volop duimen opgestoken. 

Een echtpaar fietste omhoog, de man grijnsde, riep iets en reed door, de vrouw stopte bij de vrijwilliger. ,,Hoe gaat het'', vroeg die. ,,Goed hoor'', zei ze. ,,Maar ik moet verder, anders ben ik die man straks weer kwijt.'' Het waren zijn ouders, zei de vrijwilliger.

Veel van de toeschouwers op onze hoek hadden de tocht ook, en meer dan eens, gereden. Ze vertelden dat ongevraagd.

,,Je moet je elk jaar opnieuw inschrijven'', zei een vrouw. ,,Na zeven keer mag je automatisch meedoen. Maar toen ben ik gestopt. Eén keer reed ik hem op een gewone fiets. Dat is wel fijn hoor, dan zit je lekker rechtop.''

,,Ik reed hem twintig keer'', vertelde een man. ,,In Leeuwarden moesten we altijd over de Groeneweg, daar was de stempelpost ook. Dit is mooier zo.''

,,Ik heb hem dertig keer gereden'', vertelde een oud-collega. ,,De grootste verandering? In die tijd had je nog geen helmen, nu zijn ze verplicht. Een keer deed Van Agt ook mee. Mijn moeder heeft hem nog een pepermuntje gegeven.''

Zes volle aanhangers

Niet eerder had ik op de Amelander veerboot een filmpremière meegemaakt, deze week was het zover met Ameland, de wal en het schip. Dat is een documentaire van Herman Zeilstra, waarvan de titel meteen de samenvatting is. 

Geen rode loper, wel twee grote schermen in de benedensalon, een wethouder, twee oud-kapiteins, mensen van Rijkswaterstaat, Wagenborg, de Waddenvereniging en van Fryslân Dok, onder wie Annet Huisman (op de foto, Herman op de achtergrond). Zaterdag en zondag is hij op televisie. 

Hij gaat, natuurlijk, over de veerverbinding, het baggeren, de plannen en alle voors en tegens. Zeilstra zet in een half uur de ingewikkelde zaak echt helder uiteen, met tussendoor mooie plaatjes van de boten en het Wad. 

De opmerking die het meest bleef hangen - na afloop had iedereen het erover - maakt Ernst Lofvers van Rijkswaterstaat. Hij vertelt over de hoeveelheid slib die er voortdurend uit de vaargeul gebaggerd moet worden: ,,zes aanhangers vol per passagier''. Zoiets onthou je. 

Net als de opmerking van oud-kapitein Gertjan Verbeek: ,,Holwert is gewoon gebeurd''. Met andere woorden: wat ze ook doen, andere boten, verkeersstromen scheiden, mateloos baggeren, over een paar jaar zit de boel daar dicht. 

Ook goed om te weten: daar waar gebaggerd wordt, is het leven weg. Er is 35 hectare Wad (van de 300.000) ,,doodgebaggerd''.

Na de vertoning werd er door de bezoekers gestemd over de mogelijke oplossingen, zoals blijven doormodderen of een nieuwe, langere pier maken bij Ferwert. Die laatste kreeg een grote meerderheid van stemmen. 

Tenslotte ging bijna iedereen weer terug naar de vaste wal. Ieder van ons sleepte in gedachten zes aanhangers vol waddenslib achter zich aan. 

Kijk, daar loopt Esmée van Eeghen

1: foto's

In het Fries Verzetsmuseum werden woensdag verzetsvrouwen Wieke Bosch (1882-1945) en Esmée van Eeghen (1918-1944) in het monument voor het verzet opgenomen. Een grote sprong voorwaarts, want op dat monument staan amper vrouwen.

Nou is het met Esmée van Eeghen zo: als er over haar geschreven wordt, komt dezelfde - mooie - filmsterrenfoto erbij. Veel foto's lijken er niet van haar te zijn.

Tot nu. Want bij de onthulling waren Catherine en Nicholas, geboren in Canada. Hun vader Sander was een halfbroer van Esmée (zelfde moeder, maar zijn achternaam is Schimmelpenninck Van der Oye) en die vertelde vaak en graag over zijn grote zus. Ze kwam uit zijn verhalen naar voren als een moderne vrouw, die met broer David naar jazzconcerten ging en in de oorlog heldendaden verrichtte. 

Sander is een jaar of acht geleden overleden en sindsdien hebben zij het album met allemaal foto's van tante Esmée. ,,Goed nieuws'', zei ik na afloop tegen neef Nicholas. ,,Want er is in heel Nederland maar één foto van haar.'' 

,,Wacht'', zei hij en riep zijn zus erbij. ,,Catherine heeft ze op haar telefoon.''

,,Het zijn maar kiekjes van foto's hoor'', zei ze. ,,Ik moet ze nog inscannen.'' 

Het waren er tientallen. Esmée als kleuter, Esmée als jong meisje. ,,Ik vind zelf die met haar vriendinnen op straat het mooist. Kijk eens hoe lang ze is en hoe trots ze kijkt'', zei Catherine.

Hier zijn er nog twee:

2: lipstick, poeder, aansteker

Nicholas en Catharina waren er via via achter gekomen dat de rol van hun tante Esmée een dingetje was in Nederland. ,,Onze vader had het vaak over haar, but we didn't know she was such a big deal over here'', zei Catharine. 

,,It was new to me'', beaamde Nicholas.

Vandaar dat hun dochter Sophie naar voren kwam met een zilveren aansteker, een lipstickhouder en een poederdoos, die nog van Esmée zijn geweest. Cadeautje voor het museum. 

,,Als je de poederdoos open doet kun je haar nog een beetje ruiken'', zei Catherine. Maar dat deed Marre Sloots van het Verzetsmuseum niet - dat zou bijna heiligschennis zijn. ,,Ik ben hier een beetje beduusd van'', zei ze. ,,Dit had ik niet aan zien komen.''

3. Op reis met Esmée

Net voordat haar portretje onthuld werd vroeg een mevrouw met een witte trui het woord. ,,Ik ben gered door Esmée'', vertelde ze. ,,Aan haar heb ik te danken dat ik hier sta.''

Ze was als klein joods meisje door haar moeder meegegeven vanuit aan Esmée van Eeghen en bracht de oorlogsjaren bij nieuwe pleegouders in Oosternijkerk door. Haar eigen ouders werden vermoord in de kampen.

,,Toen ik in Friesland woonde heette ik Mientje Holwerda'', vertelde ze me na afloop. Haar echte naam was Simone van der Linde.

,,Weet u het nog, hoe u met haar op reis bent geweest?'', vroeg ik.

,,Lieve schat, ik was twee jaar oud! Ik ben nu 85!'', zei ze. 

Het fantoom van de Koepelkerk

Organist Vincent Hensen - de man die elke vrijdag het carillon van het Leeuwarder stadhuis bespeelt - leverde zaterdag een marathonprestatie door in de Koepelkerk The Phantom of the Opera, een zwijgende film uit 1925, op het grote orgel in die voormalige kerk te begeleiden. 

Anderhalf uur muziek, vaak spannend en dreigend maar ook met grapjes, als de Marseillaise en Zoetjes gaan de paardenvoetjes. 

De film gaat over een mismaakte man die zich in de gewelven van de Parijse Opera schuilhoudt en verliefd is op een zangeres. 

Dat 'spook van de opera' wordt gespeeld door Lon Chaney, die zijn gezicht enorm raar kon vervormen en schminken: the man of a thousand faces, zeiden ze. 

Hoewel het er voor de leek best uitziet als de Opera van Parijs is het allemaal in de Amerikaanse studio's nagebouwd. Net als een paar jaar daarvoor de Notre Dame, voor The Hunchback of Notre Dame (de klokkenluider van de Notre Dame - wat is dat met die Parijse monumenten?), waar Lon Chaney ook de titelrol in heeft gespeeld.

Omdat kwart over acht de zon nog volop door de glas-in-loodramen van de Koepelkerk scheen (zie foto boven) had Hensen een voorprogramma met beroemde filmmelodieën. ,,Raad maar wat ze zijn'', zei hij voor hij in inwendige van het kerkorgel verdween. ,,Een prijs is er niet, maar u krijgt wel de eer.''

Hij begon - ik wist hem! - met When you wish upon a star, uit de Disneytekenfilm Pinocchio. Toen kwam iets swingends dat ik niet kon thuisbrengen. ,,Jungle Book!'', riep een man in een vrolijk shirt achter me. Oh, ja, natuurlijk.

Daarna weer iets dat ik niet wist. Dit ging niet best. ,,Aladdin'', zei een man rechts. ,,Hij wist dat'', voegde hij toe en wees op een jongere bezoeker. De volgende kwam eveneens uit Aladdin, A whole new world.

Vervolgens klonk Smile. ,,Nat King Cole!'', zei de man in het vrolijke shirt. ,,Op zich klopt dat'', zei ik betweterig. ,,Maar het is van Charlie Chaplin, voor zijn film Modern Times.'' 

Daarna Stardust. ,,Ook Nat King Cole!'', zei de man met het vrolijke shirt. En tenslotte Somewhere over the rainbow, waarvan iedereen weet dat het uit The Wizard of Oz komt.

In de pauze kwam de man met het vrolijke shirt een praatje maken. Hij heet Ivo, had in het Westen als predikant gewerkt en is nu weer terug in zijn geboortestad Leeuwarden. ,,Mijn vader floot altijd liedjes van Nat King Cole, ook als hij aan het werk was'', legde hij uit. ,,Vandaar dat ik dat herken. Mijn vader was vertegenwoordiger in verkeersborden.''