Niet lang na de bevrijding van Nederland in 1945 moest er worden afgerekend met collaborateurs, oorlogsmisdadigers en zo voort. De Nederlandse regering in ballingschap had er tijdens de oorlog al over nagedacht hoe dat zou moeten. Zo ontstond het Directoraat Generaal Bijzondere Rechtspleging: zeven rechtbanken waren aangewezen om die mensen te beoordelen en eventueel zelfs de doodstraf uit te spreken. 43 mensen zijn gefusilleerd, onder wie NSB-baas Mussert en NSB-propagandist Max Blokzijl.
Zo'n vierhonderdduizend mensen zijn destijds onderzocht - sommigen heulden actief met de Duitsers, sommigen waren daar onterecht van beschuldigd, sommigen zaten daar ergens tussenin. Dat leverde 485.000 dossiers op, die bij het Nationaal Archief in Den Haag staan. Vier kilometer lang lees ik op Wikipedia. De afdeling heet CABR, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.
Vanaf volgend jaar - 80 jaar na de bevrijding - worden de dossiers gaandeweg openbaar en ze komen online, maar zo ver is het nog niet. Ze zijn nu 'beperkt openbaar'.
Dat houdt in dat je van te voren aan moet geven over wie je informatie zoekt en waarom. Een medewerker bericht dan of er inderdaad dossiers over die persoon zijn en vertelt hoe je een afspraak kunt maken om ze in te zien.
Ik was er vrijdag om het dossier van pake te bekijken, die bij verdachte Friese clubs zat (Saxo Frisia) en tijdens de oorlog als directeur benoemd werd van de Rijks-HBS in Sneek.
Het Nationaal Archief is vlakbij het centraal station van Den Haag. Een wit en onopvallend gebouw, met een bedriegertjesfontein ervoor en een balie in de hal.
,,Ik heb een afspraak'', zei ik tegen de baliedame. ,,Bij het CABR.''
,,Dan moet u naar die balie daar'', zei ze. ,,Maar uw telefoon en uw tas moeten in een kluisje, die zijn daar.''
De dame bij balie #2 vroeg of ik mijn telefoon wel in een kluisje had gelegd. ,,Uw pen moet daar ook in, die mag niet mee naar binnen'', zei ze. Vervolgens maakte ze een foto van me, die ik terugzag op het plastic pasje dat ik even later van haar kreeg. Ze verwees me naar de volgende dame, die in uniform naast een glazen draaihekje zat.
,,Heeft u uw telefoon opgeborgen?'', vroeg deze dame. ,,En wilt u uw laptop voor me opendoen?''
Alles was in orde, ik mocht door het draaideurtje naar een steriel witte studiezaal waar mensen aan een lange, witte tafel zaten. Fel licht, kale muren, kantoormachines achterin, functionele stoeltjes van Gispen en Galvanitas en ook hier een balie. De man achter deze balie bekeek mijn nog warme pasje, fluisterde dat ik aan de lange tafel moest gaan zitten waar hij zometeen de stukken bij me zou brengen.
Ik was in mijn eentje, andere bezoekers hier waren met twee of drie, misschien om elkaar te steunen als ze schokkende ontdekkingen zouden doen over hun opa of oma. Er liepen steeds bewakers door de ruimte, als toezichthoudende leraren bij een eindexamen.
Toen ik mijn laptop openklapte, kwam een van hen naar me toe. Hij trok een post-it briefje van een blokje en plakte het deskundig over de camera van de laptop. Andere mensen hier hadden, zag ik nu, ook gele stickertjes op de laptop.
Er zit van alles in zo'n dossier, krantenknipsels, processen-verbaal van gesprekken met buren en oud-collega's, zelfs een verslag van wat er aan opvallends in de boekenkast stond op pakes directeurskamer in Sneek. Daar stonden bijvoorbeeld boeken met een stempel 'Bibliotheek van H.M. de Koningin' met daar overheen: 'Afgevoerd'. De onderzoeker had er pake naar gevraagd, die verklaarde dat hij ze had gekocht en ,,nimmer boeken te hebben ontvangen door bemiddeling van Duitschers''.
Toen ik weg moest was ik nog maar halverwege, dus ik ga binnenkort nog een keer. De vrouw die mijn laptop had gecontroleerd deed dat bij mijn vertrek nog eens en ze bladerde door mijn opschrijfblok om te zien of ik er niet stiekem iets had ingestoken.
De man die het stickertje op de webcam had geplakt was daar ook. ,,Dat kan er weer af'', zei hij.
,,Wilt u het misschien terug?'', vroeg ik. ,,Hij plakt nog goed, dat kan hergebruikt worden op een andere computer.''
,,U mag het houden'', zei hij gul. ,,Als herinnering aan uw bezoek.''
(De bovenste foto is van de site van het CABR/Nationaal Archief)
