Beperkt openbaar is een geel webcamstickertje

Niet lang na de bevrijding van Nederland in 1945 moest er worden afgerekend met collaborateurs, oorlogsmisdadigers en zo voort. De Nederlandse regering in ballingschap had er tijdens de oorlog al over nagedacht hoe dat zou moeten. Zo ontstond het Directoraat Generaal Bijzondere Rechtspleging: zeven rechtbanken waren aangewezen om die mensen te beoordelen en eventueel zelfs de doodstraf uit te spreken. 43 mensen zijn gefusilleerd, onder wie NSB-baas Mussert en NSB-propagandist Max Blokzijl.

Zo'n vierhonderdduizend mensen zijn destijds onderzocht - sommigen heulden actief met de Duitsers, sommigen waren daar onterecht van beschuldigd, sommigen zaten daar ergens tussenin. Dat leverde 485.000 dossiers op, die bij het Nationaal Archief in Den Haag staan. Vier kilometer lang lees ik op Wikipedia. De afdeling heet CABR, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.

Vanaf volgend jaar - 80 jaar na de bevrijding - worden de dossiers gaandeweg openbaar en ze komen online, maar zo ver is het nog niet. Ze zijn nu 'beperkt openbaar'. 

Dat houdt in dat je van te voren aan moet geven over wie je informatie zoekt en waarom. Een medewerker bericht dan of er inderdaad dossiers over die persoon zijn en vertelt hoe je een afspraak kunt maken om ze in te zien.

Ik was er vrijdag om het dossier van pake te bekijken, die bij verdachte Friese clubs zat (Saxo Frisia) en tijdens de oorlog als directeur benoemd werd van de Rijks-HBS in Sneek. 

Het Nationaal Archief is vlakbij het centraal station van Den Haag. Een wit en onopvallend gebouw, met een bedriegertjesfontein ervoor en een balie in de hal.

,,Ik heb een afspraak'', zei ik tegen de baliedame. ,,Bij het CABR.''

,,Dan moet u naar die balie daar'', zei ze. ,,Maar uw telefoon en uw tas moeten in een kluisje, die zijn daar.''

De dame bij balie #2 vroeg of ik mijn telefoon wel in een kluisje had gelegd. ,,Uw pen moet daar ook in, die mag niet mee naar binnen'', zei ze. Vervolgens maakte ze een foto van me, die ik terugzag op het plastic pasje dat ik even later van haar kreeg. Ze verwees me naar de volgende dame, die in uniform naast een glazen draaihekje zat.

,,Heeft u uw telefoon opgeborgen?'', vroeg deze dame. ,,En wilt u uw laptop voor me opendoen?'' 

Alles was in orde, ik mocht door het draaideurtje naar een steriel witte studiezaal waar mensen aan een lange, witte tafel zaten. Fel licht, kale muren, kantoormachines achterin, functionele stoeltjes van Gispen en Galvanitas en ook hier een balie. De man achter deze balie bekeek mijn nog warme pasje, fluisterde dat ik aan de lange tafel moest gaan zitten waar hij zometeen de stukken bij me zou brengen. 

Ik was in mijn eentje, andere bezoekers hier waren met twee of drie, misschien om elkaar te steunen als ze schokkende ontdekkingen zouden doen over hun opa of oma. Er liepen steeds bewakers door de ruimte, als toezichthoudende leraren bij een eindexamen. 

Toen ik mijn laptop openklapte, kwam een van hen naar me toe. Hij trok een post-it briefje van een blokje en plakte het deskundig over de camera van de laptop. Andere mensen hier hadden, zag ik nu, ook gele stickertjes op de laptop.

Er zit van alles in zo'n dossier, krantenknipsels, processen-verbaal van gesprekken met buren en oud-collega's, zelfs een verslag van wat er aan opvallends in de boekenkast stond op pakes directeurskamer in Sneek. Daar stonden bijvoorbeeld boeken met een stempel 'Bibliotheek van H.M. de Koningin' met daar overheen: 'Afgevoerd'. De onderzoeker had er pake naar gevraagd, die verklaarde dat hij ze had gekocht en ,,nimmer boeken te hebben ontvangen door bemiddeling van Duitschers''.

Toen ik weg moest was ik nog maar halverwege, dus ik ga binnenkort nog een keer. De vrouw die mijn laptop had gecontroleerd deed dat bij mijn vertrek nog eens en ze bladerde door mijn opschrijfblok om te zien of ik er niet stiekem iets had ingestoken.

De man die het stickertje op de webcam had geplakt was daar ook. ,,Dat kan er weer af'', zei hij.

,,Wilt u het misschien terug?'', vroeg ik. ,,Hij plakt nog goed, dat kan hergebruikt worden op een andere computer.''

,,U mag het houden'', zei hij gul. ,,Als herinnering aan uw bezoek.''

(De bovenste foto is van de site van het CABR/Nationaal Archief)

De vrouw zonder haast

,,Ik heb geen haast meer'', hoorde ik een vrouw zeggen verderop in de trein van Leeuwarden naar Stavoren. Haar kon ik tussen de stoelen door net zien, ze sprak tegen mensen buiten mijn blikveld, een echtpaar zo te horen.

De trein was vrijwel leeg, voor me zat een vrouw die had vastgesteld dat het toilet op slot zat en die wist dat het dan de hele reis zo zou blijven.

,,Wij ook niet meer'', hoorden we het echtpaar antwoorden. De vrouw zonder haast vertelde dat ze 85 was, het echtpaar was 75.  Het hoefde allemaal niet meer zo snel en dat was best plezierig, daar waren ze het over eens. ,,Maar als je de mensen tegenwoordig ziet, met die snelle fietsen'', zei het echtpaar. ,,Wat een stress.''

,,Wat moet je ook altijd op straat'', vulde de vrouw zonder haast aan. ,,Ik kan ook heel goed lekker thuis aan de thee met een heerlijk boekje.''

,,Ik ook!'', zei de vrouw van het echtpaar. ,,Maar mijn man heeft daar niet altijd zin in.''

,,Mannen hebben dat niet zo'', wist de vrouw zonder haast. ,,Die willen erop uit, vrouwen kunnen veel beter alleen zijn.''

,,En al die drukte in de stad'', ging het echtpaar door. ,,Dan is dit nog maar Leeuwarden. Moet je in Amsterdam kijken...''

,,Ik heb in Amsterdam gewoond'', zei de vrouw zonder haast. ,,Dat mis ik toch ook nog wel eens, die gezelligheid.''

,,Daar zijn nu veel buitenlanders'', zei de man van het echtpaar.

,,Dat zijn Néderlanders'', verbeterde de vrouw zonder haast, ineens fel klinkend. ,,Als ze in Nederland wonen zijn het gewoon Nederlanders net als u en ik. De enige buitenlanders dat zijn de toeristen.''

De man van het echtpaar mompelde iets - vermoedelijk over criminaliteit. De vrouw zonder haast onderstreepte nog eens dat zij in Amsterdam had gewoond, dat criminaliteit overal voorkomt en toen: ,,De echte grote criminelen, dat zijn Netanyahu, Rutte en Biden. Dát zijn de echte criminelen, maar die worden niet aangepakt. Moet je kijken wat er in de Gaza-strook gebeurt!''

,,Maar je moet ook kijken wie daar is begonnen'', wierp de man van het echtpaar tegen.

Dit gesprek leek een verrassende wending te nemen. De vrouw voor me stond op en pakte haar tas. ,,Hier heb ik geen zin in'', zei ze zacht tegen mij. ,,Dat wordt zometeen ruzie.'' Ze vertrok naar een andere coupé. 

Het viel alles mee: het gesprek hield op. De vrouw zonder haast stapte uit in Workum. ,,Jim noch in hiele fijne dei yn Staveren'', zei ze tegen het echtpaar. Over criminaliteit of de Gaza-strook ging het niet meer. 

Verjaardag en sterfdag

Dat ik mijn geboortedag deel met onder anderen Roman Polanski, Shelley Winters, Robert Redford en Christian Slater weet ik al jaren. Nieuw is dat mijn verjaardag vandaag ook samenvalt met de sterfdag van Alain Delon, die in een aantal erg goede films heeft gespeeld. Eens in de zoveel tijd kijk ik Il Gattopardo, bijvoorbeeld.

De foto hierbij is uit L'Eclisse. Niet omdat ik die gezien heb - dat moet nog altijd een keer - maar omdat ik het een mooie foto vind. 

Neem deze dag

Mevrouw O sprak zelf als eerste, bij de afscheidsdienst van haar man in de Oude Kerk in Soest. Eerst was er orgelmuziek van Bach - het orgel daar komt, las ik later, uit de Doopsgezinde kerk van Harlingen - en het aansteken van kaarsen. 

Vervolgens vertelde mevrouw O dat ze jaren geleden samen met haar man had gewandeld (langs de IJssel, meen ik, maar mogelijk heb ik dat verzonnen) en er op een bankje waren gaan zitten. Een bankje waar een gedicht op stond, Neem deze dag.

Zij hadden het gedicht voorgelezen bij de begrafenis van hun oudste dochter, en nu deed ze het weer.

Het gedicht was een aansporing om van elke dag te genieten en niet te veel plannen te maken (je schrijft dromen / in de agenda van de toekomst / en een onzichtbare hand / schrijft dwars door je dromen heen). 

Het meest troffen de regels

Als je vandaag niet gelukkig kunt zijn 

reken niet te veel op morgen

,,Een mooi gedicht', zei ik na afloop tegen haar, nadat ik me had voorgesteld, want ik ken alleen een van haar dochters.

,,Ach ja'', zei ze. ,,Het hoeft ook niet altijd zo christelijk te zijn.''

(De foto komt van kerkencultuur.nl. De maker van het gedicht kon ik niet achterhalen, maar Eddy de Vries wel: Phil Bosmans)

Otello en het dertigjarig huwelijk

De voorlaatste voorstelling van Otello in Spanga leek stijf uitverkocht, maar als je het lief vraagt is er soms nog een stoeltje. ,,Op een plek zonder, of met halve, boventitels'', had regisseur/bedenker/allesdoener Corina gewaarschuwd. 

Zodoende was bovenin, achterin, mijn naam op een stuk plakband geschreven en op een stoeltje geplakt. Beneden op de voorste rij waren ook namen geplakt, onder anderen van Edwin Rutten en Annett Andriessen. Zoiets voelt toch bijzonder, zelfs al was mijn naam een beetje op de gok gespeld en die van Rutten niet. 

De rijen vulden zich snel. Naast me zat een echtpaar, dan een lege stoel, dan twee vriendinnen, dan weer een lege stoel. 

,,Kunt u ook opschuiven dat wij naast elkaar kunnen zitten?'', vroeg een echtpaar dat naar boven was gekomen.

,,Nee, liever niet'', zei een van die twee vriendinnen.

,,Mag ik vragen waarom niet?'', zei de vrouw van het echtpaar. Het klonk meteen strijdbaar.

,,Ik wilde hier graag zitten bij het pad'', zei de vrouw die al zat. 

,,Ja, waarom zul je ook rekening houden met een ander'', zei de man van het echtpaar. ,,Maar we gaan wel los van elkaar zitten.''

Dat deden ze, met enig onverstaanbaar gemopper. De onvrede erover was niet over; langs de twee vrouwen die er al zaten maakten ze stekelige opmerkingen tegen elkaar.

De opera begon. Iago stookt veldheer Otello op tegen zijn vrouw Desdemona, met behulp van toespelingen en een zoekgeraakte geborduurde zakdoek. Alle rollen waren voor vrouwen, het decor was - erg mooi - geprojecteerd.

In de pauze stond het echtpaar als eerste op. Op de trap zei de vrouw luid: ,,Nou, wij hebben zo wel een heel bijzonder dertigjarig huwelijk.'' 

Na de pauze krijgt Iago Otello zo jaloers dat die zijn vrouw smoort met een kussen. Pas dan beseft de veldheer hoe hij zich in de luren heeft laten leggen en slaat de hand aan zichzelf. Iedereen dood; einde.

Het echtpaar stond weer als eerste op. ,,Een fijn leven verder'', zei de vrouw tegen de twee vrouwen naast haar, die deden of ze haar niet hoorden.

Iedereen met longen

Aldi Rizal uit Zuid-Sumatra werd beroemd omdat hij als tweejarige peuter twee pakjes sigaretten per dag rookte. 

Longarts/oncoloog Wouter van Geffen liet er maandag een kort nieuwsfilmpje van zien, een lekker mollig bloot jongetje dat de ene sigaret met de ander aanstak, hij rookte als een politie zoals ze vroeger wel zeiden. Daarna leunde hij achterover in de kussens met een melkflesje met speen. Zijn vader noemde hem een gezonde jongen. 

,,Ooh!'', riep het publiek in Slieker ontsteld. Bij de melding dat in Indonesië veel kinderen roken - naar het schijnt zo'n 300.000 - riepen ze het nog een keer.

,,In mijn vak ben ik veel bezig met mensen met rook-gerelateerde ziektes'', zei Van Geffen. ,,Om te kijken kun je de ziekte behandelen, maar daarnaast kun je het ook voorkomen door roken te ontmoedigen. We hebben in Nederland goed beleid, ik zou het het liefst nog veel strenger zien. Maar hier zie je wat de excessen zijn als er geen regels zijn. Een op de twee mensen die roken gaat uiteindelijk daaraan dood.''

,,Het is'', bekende hij, ,,ook een van mijn nachtmerries als mijn kinderen later aan het roken zouden komen.''

Daarna volgde een fragment over Pauline van Deutekom, schaatser, die in 2019 overleed aan longkanker zonder dat ze ooit heeft gerookt. ,,We moeten het over roken hebben'', legde Van Geffen uit. ,,Maar niet alleen daarover, want het is echt iets dat ons allemaal kan overkomen: iedereen met longen kan dat krijgen.'' 

Hoewel het een vrolijke en informatieve avond was, met als slotfilm Patch Adams met Robin Williams, was dit toch even zo'n momentje.