Het was rotweer boven Normandië, begin juni 1944. Maar op 6 juni, voorspelde weerman James Stagg, zou het even opklaren. Goed genoeg, was het oordeel, om de geallieerde invasie te beginnen.
,,Ok, we'll go'', zou generaal Dwight Ike Eisenhower op 5 juni hebben gezegd, rond een uur of vier, nadat hij peinzend op het tapijt van de War Room heen en weer had gelopen. Zo begon de beslissende invasie die wij kennen als D-Day. Eisenhower schreef een briefje voor als alles mis zou gaan, waarin hij de volle verantwoordelijkheid neemt.
Het briefje hangt in het Dwight D. Eisenhower presidentieel museum, het grootste van de vier Amerikaanse presidentiële musea + bibliotheken die we in september/oktober hebben gezien. Zijn geboortehuis staat ernaast. Op het terrein staat ook een kerkje met de graven van hem, zijn vrouw Mamie en hun zoontje, die ze de bijnaam Icky gaven en die op zijn derde in de armen van zijn vader overleed aan roodvonk.
Terug naar ,,We'll go'' - klopt dat wel?
De archivaris van de Eisenhower Presidential Library and Museum, Tim Rive, is in de zaak gedoken. Want Eisenhower herinnerde het zich steeds anders wanneer hij het over D-Day had.
Een journalist vroeg het later in 1944 aan een admiraal die erbij was. Die wist enkel nog dat het ,,a short phrase'' was geweest, ,,something typically American''. De journalist ratelde een aantal uitdrukkingen op, de admiraal sloeg aan op: ,,Ok, let 'er rip.'' Dat zal ik dan wel gezegd hebben, bevestigde Eisenhower.
In een ander interview uit 1944 zei Eisenhower dat het: ,,All right, we move'', was geweest.
Aanwezigen zeggen in hun memoires ook allemaal wat anders. Volgens Eisenhowers stafchef zei de generaal: ,,Well, we'll go.'' Volgens de stafchef van Montgomery zei hij: ,,We will sail tomorrow.'' Volgens de baas van de inlichtingendienst zei hij: ,,Ok boys, we will go.''
In een interview met Walter Cronkite zei Eisenhower dat het ,,Ok, we'll go'' was geweest. Maar dat was twintig jaar later, ter gelegenheid van de D-Day-herdenking. Rond die tijd zei hij in Der Spiegel dat het ,,Ok, we'll go ahead'' was geweest.
Voor die twintigjarige herdenking schreef Eisenhower zelf een stuk voor het blad Paris Match, dat ook bedoeld was om de Europese eenheid aan te sporen. De notities en het uiteindelijke artikel zijn bewaard gebleven. Daar maakt de voormalige generaal en president er echt een potje van.
Achtereenvolgens noteerde hij als zijn eigen uitspraak: ,,Yes, we will attack on the 6th''; ,,Yes, gentlemen, we will attack on the 6th''; ,,gentlemen, we will attack tomorrow'' en ,,We will attack tomorrow''. Die beide laatsten haalden het artikel.
Met andere woorden: eigenlijk kon het Eisenhower niet schelen wat hij precies had gezegd. Hij zal vooral blij zijn geweest dat het - ondanks alle doden - goed is afgelopen.
(De foto maakte ik in het museum, de achtergrond is een foto met quote, op de voorgrond de volgens het bordje echte vergadertafel met stoelen)
