Het Mooiste Meisje van Tunesië

Claudia Cardinale was van plan onderwijzeres te worden, maar het lot beschikte anders. In 1957 werd ze verkozen tot Mooiste Meisje van Tunesië (daar is ze geboren) met als prijs een reis naar het filmfestival van Venetië. Allerlei filmers vielen daar voor de charmes van het meisje, dat volgens mij toen 19 was, volgens haarzelf in een later interview was ze 16. 

Zodoende heeft ze een reeks films op haar naam staan. Sommige daarvan steken boven de rest uit. Zoals de prachtige Il Gattopardo van Luchino Visconti (1963, foto helemaal bovenaan, met Burt Lancaster). Visconti had haar eerder al een rol gegeven in Rocco e i suoi Fratelli (1960) (hierboven, met Alain Delon en Renato Salvatori) en later  in Sandra en Conversation Piece. Van Il Gattopardo is nu een serie op Netflix, maar die durf ik uit respect voor die film niet aan. 

Dan is er natuurlijk 8 1/2 (1963) van Federico Fellini, over een regisseur (Marcello Mastroianni) die een sciencefictionfilm wil maken maar vast loopt in herinneringen, twijfels en een file. Cardinale geeft hij een rol als Ideale Vrouw. What else?

Vervolgens C'era un Volta Il Ouest, oftewel Once upon a Time in the West (1968) van Sergio Leone, waarvan iedereen zich de muziek herinnert van Ennio Morricone en de meesten ook de dappere Jill McBain, een 'postorder-bruid' die al bij haar aankomst in een Amerikaanse dorpje weduwe is, en het alleen redt, ook al belaagt Henry Fonda haar. Dat is Cardinale. 

Dat ze nergens voor terugdeinst blijkt er wel uit, dat ze met Klaus Kinski in Fitzcarraldo (1982) zit, van Werner Herzog. De film waarin een rivierboot met vereende krachten over een berg in de jungle gesleept wordt. De legendarische ruzies die Kinski met iedereen, ook met Herzog, had leverden een documentaire op (Mein liebster Feind, 1999), maar Cardinale had geen problemen met hem.

Cardinale is dinsdag 23 september op 87-jarige leeftijd overleden. 

Monique aan zee

De film/docu Een vrouw als Monique is wat verwarrend. Hij gaat over Monique van de Ven, die terugkijkt op haar leven aan de hand van plakboeken, persoonlijke herinneringen en filmfragmenten. Dat is interessant, vooral voor wie liefhebber is van de Nederlandse film uit de jaren zeventig. 

Maar hij is in een vreemde speelfilmvorm gegoten: de actrice zit in een Frans vakantiehuis aan zee, en geeft onderdak aan een jongen die pech heeft met zijn fiets. Aan hem vertelt ze alles. Dat hadden ze achterwege moge laten. Maar misschien hadden de makers het truukje nodig om Monique van de Ven op haar praatstoel te krijgen. 

Dankzij haar weten we nu dat filmmaker Fons Rademakers als hij dat wilde ter plekke kon huilen en dat Telegraaflezers briefkaarten stuurden om aan te geven dat ze vonden dat Van de Ven uitstekend een getrouwde moeder zou kunnen spelen. Roddeljournalist Henk van der Meyden had die vraag opgeworpen, toen bekend werd dat Van de Ven zo'n rol zou hebben in Een vrouw als Eva (1979). 

Ze slaan best veel over. Dat kan niet anders, met zo'n loopbaan, maar ik had over meer films wel iets willen horen. Zoals Dakota (1974), waar Van de Ven op de set een relatie kreeg met cameraman Jan de Bont. Dat zou ervoor gezorgd hebben dat maker Wim Verstappen het script om moest gooien - maar je hoort altijd alleen die kant van het verhaal. 

Of de twee films die ze zelf heeft geregisseerd, waarvan Zomerhitte (2008; naar het boekenweekgeschenk van Jan Wolkers) de bekendste is. Het was ook wat geweest als ze iets over Zomerhitte (opgenomen op Texel), Sil de Strandjutter (1976; opgenomen op Terschelling), of Dokter Deen (2012-2018; opgenomen op Vlieland) had gezegd. Maar dat is voor de nerds.

Ook voor de nerds:  de muziek kwam me bekend voor. Op de aftiteling staat dat die van Loek Dikker is. Die componeerde voor een aantal Nederlandse films, waaronder De vierde man (1983). Thuis ging ik, met de klanken nog in het hoofd, meteen op zoek en jawel: het is de muziek van Iris (1992), waarin Monique van de Ven een veearts speelt en die grotendeels in Jorwert is opgenomen.

Follow the money

Het wonderlijke van All the President's Men (1976), de film met de dinsdag overleden Robert Redford, is dat hij niet over Richard Nixon en het politieke afluisterschandaal van Watergate gaat, maar over twee journalisten, Carl Bernstein (Dustin Hoffman in de film) en Bob Woodward (Robert Redford), die de zaak voor de Washington Post volgen. Ze brachten de boel aan het rollen, uiteindelijk trad Nixon af.

Die twee journalisten schreven er een boek over. Het was de bedoeling dat het over Watergate zou gaan, zoals het de gewoonte is met dat soort reportageboeken. Maar door toedoen van Robert Redford ging dat anders.

In een documentaire dertig jaar later vertelde Bernstein dat toen ze nog aan het boek werkten, Woodward gebeld werd door Robert Redford. Die had belangstelling voor het verhaal, maar dan moest de focus op het journalistieke werk liggen, vond hij. 

Toen het manuscript min of meer af was, of in elk geval klaar voor verfilming, zette Redford de legendarische scenarist William Goldman aan het werk, die eerder Butch Cassidy and the Sundance Kid en The Sting had geschreven, waar Redford ook in speelt. 

Goldman maakte van het in wezen saaie onderzoekswerk een spannend verhaal, dat ook nog eens heel goed verfilmd werd. Ik zou graag zeggen dat ik door die film journalist ben geworden maar dat is niet zo, al was ik er wel van onder de indruk.

Beroemdste regel uit die film: Follow the money: zoek uit waar het geld vandaan komt/naartoe gaat. Het wordt gezegd door een informant in een parkeergarage, die zich Deep Throat noemde. De echte Woodward en Bernstein hebben dat zinnetje nooit gehoord, het is verzonnen door Goldman.

Het raadsel van de vliegende tijger (aangepast)

In de multomappen vol brieven van mijn oom Atse Dijkstra die in 1949 en 1950 in Indonesië zat (Bandoeng vooral) vond ik deze twee foto's. Ik neem aan dat ze in Indonesië gemaakt zijn, waar je vermoedelijk makkelijker aan zo'n tijger komt dan in Nederland.

Een kennelijk niet al te gevaarlijke tijger, die een kijkje neemt bij een vliegtuig waar ook een tijger op afgebeeld is. Op de linkerfoto poseert het dier met een squadron, bij hetzelfde vliegtuig. Misschien is het een mascotte, misschien is het een circusdier dat eenmalig naar het vliegveld is gebracht. Die man erbij heeft wel iets van een dompteur.

Oom Atse zat niet bij de luchtmacht en schrijft nergens over tijgers. Wat deze foto's in de mappen doen is me dan ook een raadsel. Wie weet zoiets?

Het bovenstaande stukje riep interessante reacties op. Vrijwel meteen nadat ik het had geschreven wees Nykle Dijkstra op het 74 Squadron van de Royal Air Force, de Engelse Luchtmacht dus. Ook Aart Nieuwland kwam daarmee.

In een boek over dat 'tijgersquadron' staan foto's met diezelfde tijger en datzelfde toestel. Volgens een bijschrift zien we Begum, een Sumatraanse tijger, en zijn trainer, Alex Kerr, die een bezoek brachten aan het vliegveld van Horsham St Faith.

Nicht Eyda, de dochter van Atse, meldde me dat haar vader voor hij bij de landmacht was bij de rode baretten is geweest, paratroepen dus, en getraind was in parachutespringen. Mogelijk ook in Engeland, dat kom ik vast nog wel tegen in zijn brieven. 

Bij een zo'n sprong heeft hij een of twee vingers gebroken, wat een eind betekende voor zijn luchtmachtloopbaan. ,,Hij heeft op Ameland nog jaren met zo'n baret gelopen'', schrijft Eyda.

Een film kan slecht zijn voor je relatie

Drie keer in augustus mocht ik Beeldspraak presenteren in filmhuis Slieker: eerst een gesprek met een gast over een paar film- of tv-fragmenten die hij of zij belangrijk / vermakelijk / leerzaam / hartverscheurend vindt, en dan een film. Drie keer zat de zaal goed vol, wat fijn is.

Ja het lijkt op dat televisieprogramma van de VPRO. Maar dit is live, in een filmzaal en korter - een uur ongeveer - wat niet altijd verkeerd is. Al vroeg een van de vrijwilligers (licht ironisch) of ik me een beetje aan het tijdsschema wilde houden, want zijn vrouw klaagt dat hij zo laat thuiskomt. Als het gesprek lekker loopt wil ik de klok wel eens vergeten. Ik sprak daarom met de vrijwilliger af dat hij vijf minuten voor het einde even met de deur zou rammelen.

We hadden achtereenvolgens Ineke van Gent als gast, tot eind dit jaar burgemeester van Schiermonnikoog, die koos voor Sophie's Choice van Alan J. Pakula; acteur Bart Harder, die 1917 van Sam Mendes liet vertonen en rechter Tom Wolters, die Das Leben der Andern van Florian Henckel von Donnersmarck had geselecteerd. 

Ineke van Gent zei echt nog niet te weten wat ze na haar burgemeesterschap gaat doen, Bart Harder (te zien in The North) zou best naar Hollywood willen, Tom Wolters vindt dat rechters meer in de openbaarheid moeten treden nu sommige politieke partijen de rechtspraak onder vuur nemen, en gaf zelf het goede voorbeeld.

Ze hadden alledrie best lange films uitgekozen. Programmeur Harmen Huizenga van Slieker denkt er daarom over om áls we het komend jaar weer doen, gasten te verplichten films van rond de 90 minuten te kiezen. Want een programma als Beeldspraak is leuk en de gesprekken zijn interessant, maar er hoeven geen huwelijken om te sneuvelen.

(De linkerfoto is van Harmen Huizinga, de andere twee zijn van Jan Theo IJnsen. Wie denkt: hij draagt steeds hetzelfde overhemd heeft gelijk. Er staan afbeeldingen op uit Casablanca (1942) van Michael Curtiz. Vond ik er wel bij passen.)

Die andere stripverfilming met Terence Stamp

 

De Britse acteur Terence Stamp overleed op zondag 17 augustus 2025, op 87-jarige leeftijd). Deze mooie foto, waarop hij zich op straat in Amsterdam staat te scheren, is in 1965 gemaakt door modefotograaf Terry O'Neill. 

De BBC en The Guardian schrijven beide, dat Stamp beroemd is door zijn rol als generaal Zod in stripverfilming Superman, wat een beetje magertjes is, maar vooruit. 

Maar in 1965 in Amsterdam was hij voor een andere stripverfilming, Modesty Blaise. Gebaseerd op een stripverhaal over een vrouwelijke superspion. 

Hij was een paar jaar geleden nog op het Cinema Ascona Film Festival in Kübaard. Want ik heb een zwak voor die film, hoewel die nogal saai is. 

Het is een Bondfilm die er fantastisch pop-arty uitziet, maar gemaakt is door mensen die niks met dat genre hebben, als regisseur Joseph Losey en schrijver Harold Pinter. 

Toen in 1965 de opnamen waren in Amsterdam fietste de jonge Paul van den Bos langs. Kersvers van de Rietveld Academie, hij zou gaan werken bij fotograaf Ed van der Elsken. Maar hij zag dit en wist meteen: dat wil ik ook doen, deel uitmaken van zo'n filmploeg. Zo werd hij cameraman, bij alle programma's van Van Kooten en De Bie en de films van Pieter Verhoef - ik interviewde hem over dat laatste in 2019. Dat detail van Modesty Blaise is me bijgebleven.

Overigens begon ook de filmcarrière van vechtsporter Jon Bluming met deze film.

Uitputting in de horeca

Medezwemmer Tim werd dertig (op de foto staat hij met Tsjikke, eveneens Prinsentuinzwemmer).

Op zijn feestje raakte ik aan de praat met zijn schoonmoeder in spe, die als ik het goed heb onthouden Rinnie heet. Al meer dan dertig jaar, ik geloof dat ze 36 jaar zei, heeft ze pizzeria San Marino in Harlingen.

,,Toen wij net de pizzeria hadden'', vertelde Rinnie, ,,in 1987, zijn we eens op Ameland geweest om misschien een hotel over te nemen. Een kennis, die les gaf op de horeca-opleiding in Groningen, kende die eigenaars.''

,,Welk hotel?'', vroeg ik natuurlijk.

,,Het heette Hotel de Zwaan'', zei ze.

,,Dat was van mijn ouders'', vertelde ik.

,,Die mensen hadden drie zoons, weet ik nog'', zei Rinnie. ,,En met alle respect, we waren daar en ik zag de eigenares en die zag er zo afgemat en moe uit, dat ik dacht: ik weet niet of ik dit wel wil. Bovendien waren we net met die pizzeria begonnen.''

Er zijn foto's van mijn moeder uit de laatste jaren in de Zwaan waar ze inderdaad doodmoe en uitgeput op staat. Ze wilde graag van het bedrijf af, maar dat ging moeizaam. Uiteindelijk is de zaak in 1990 verkocht en fleurde ze daarna snel op.

Conversatieles: hoe stuur ik het gesprek

Op het verjaardagsfeest zaterdag was Ingrid ook, een oudere dame die je niet zomaar over het hoofd ziet en die goed in staat is gesprekken te domineren en naar zich toe te trekken. 

,,Heb je een nieuwe bril?'', vroeg ze, geleund tegen het kookeiland.

De vraag verbaasde me, ik had haar pas nog getroffen en ik heb deze bril alweer een paar jaar. ,,Een nieuwe bril?'', zei ik.

,,Ja'', herhaalde ze. ,,Je hebt een nieuwe bril, of niet?''

,,Nee hoor'', antwoordde ik. 

,,Ik wel'', zei ze. 

Daar was ik met open ogen ingevlogen.

Bandoeng zonder Leeuwarder Courant

Mijn oom Atse werd begin 1949 naar Bandoeng gezonden, net als veel andere Nederlandse jongens. Hij schreef veel brieven naar huis, die allemaal bewaard zijn en dat is een tref want hij heeft een prettige stijl en beschrijft van alles: hoe de dagen eruit zien, wat er te doen is, wat ze beleven. 

Ik kreeg die brieven met nog wat spul van mijn nicht Eyda, de dochter van Atse. Eyda woont in Paramaribo en stuurde me en doos vol op per luchtpost. Ik moest hem afhalen in een winkel in de Kinkerstraat in Amsterdam. 

Dit zat er allemaal in. Die twee multomappen zitten vol brieven van en naar Indonesië. De foto's linksboven zijn van het Kooihuis in Nes, dat boekje midden onderin is daarvan het gastenboek. 

Ik ben al dat spul aan het doorploegen en kom in een brief een bijzonder verzoek tegen van Atse, inmiddels 22, aan zijn beppe - de moeder van mijn beppe dus. Bandoeng is mooi, schrijft hij, de warmte went, maar 's avonds verveelt hij zich. Hij schrijft:

Dat gesjouw naar de bioscoop gaat ook vervelen; we krijgen nu nieuw licht in de kazerne zodat we dan eindelijk eens weer een krant of een goed boek lezen. Ik ben van plan dan weer aan de studie te gaan. 

Over kranten gesproken ik heb net een brief aan thuis geschreven en daar heb ik één ding vergeten te schrijven en dat is of ze me niet kunnen abonneren op de Leeuwarder Courant. Dan blijf je wat op de hoogte van wat er zich alzo in en om Leeuwarden afspeelt. Anders vervreemd je helemaal van de oude omgeving, Zou u Vader willen vragen bij gelegenheid of ze dat niet voor me kunnen doen.

Een 22-jarige die de krant leest. Het waren echt andere tijden. 

VERVOLG

Kort daarop schrijven zijn ouders hem dat ze een abonnement op de Leeuwarder Courant hebben geregeld, dat ingaat in juni. Duur is het wel, schrijft zijn vader, mijn pake: 5,50 gulden per maand.

Is dat duur? Uit een andere brief van Atse maak ik op dat hij 50 gulden soldij per maand krijgt, daarvan 15 gulden voor sigaretten kwijt is en met de rest net rondkomt.

(De foto van Bandoeng vond ik op internet, ik heb hem een kleurtje gegeven)

Naam na naam na naam

Mijn column in de Leeuwarder Courant van woensdag (door een grote storing bij de krant donderdag) ging over het dertiende boek van journalist en nazi-jager Jack Kooistra. 

Het boek heeft de grimmige titel 5017 vermoorde Joodse kinderen van 0 tot 16 jaar, de kern is de lijst met namen, leeftijden en woonplaatsen van al die uit Nederland weggevoerde en vermoorde kinderen, tijdens de Duitse bezetting. De meeste komen uit Noord-Holland, uit Friesland waar de Joodse gemeenschap kleiner was, waren het er 44.

Daar kwam een reactie op van kunstenares Carla van der Heide. Ze stuurde een reeks afbeeldingen mee, gemaakt door Rineke Marsman. Ze zijn te zien geweest in het Van Reekum Museum in Apeldoorn, hierboven staan er vijf.

Marsman baseerde ze op het forse boek van Serge Klarsfeld, de Franse jurist en nazi-jager, Le Mémorial des Enfants Juifs déportés de France. Een vergelijkbaar boek, dat dertig jaar geleden verscheen. Het is zijn geheel online te raadplegen. 

Waar is de man van dat feestje?

Project X in Haren was alweer wat weggezakt, maar deze week was de herdenking, vanwege een documentaire op Netflix. 

Daardoor schoot me te binnen dat ik een dag of wat na die rellen met een van de fotografen heb staan praten die er voor de krant was. Het resulteerde in onderstaande column.

 

De zoektocht naar die column leverde me er nog een op, over een van de verdachten, die hieronder staat. Wat zou er van hem geworden zijn? 

Bommeldingen

Het Sint Anthoon in Leeuwarden hield in mei een fancy fair, oftewel een marktje, in het kader van het zeshonderdjarig bestaan. 

Het was lekker weer, langs en in de tuin stonden kraampjes en er lagen en stonden allerlei zaken van de vliering van het Sint Anthony Gasthuis, die was opgeruimd, en van bewoners. Staatsieportretten van koningin Juliana en prins Bernhard en andere leden van het koninklijk huis, meubels, potten, vazen, handwerkspullen. Ik kwam met twee tuinstoelen thuis.

Een stand lag vol met de kostelijke Bommel-pockets van uitgeverij De Bezige Bij, drie verhalen per boek. Echt veel: sommige lagen hier vijf, zes keer; wel honderd van die boeken in totaal lagen te schitteren in de zon.

Vroeger heb ik ze verzameld en verslonden, ondanks dat de afbeeldingen wat klein waren, terwijl ik die ook erg mooi vond. Nog steeds, trouwens. De omslagen werden ontworpen door Phiny Dick, de vrouw van Marten Toonder. De boeken riepen van alles bij mij wakker, de optredende personages, dat taalgebruik, citaten, de hele wereld van Rommeldam en wijde omstreken.

Achter de tafel stond een man die Leo of Lex heette. Ik complimenteerde hem met zijn verzameling. ,,Ik heb er een aantal'', zei ik. ,,Maar ik koop nu niks want ik probeer thuis juist op te ruimen.''

,,Precies dat'', zei Leo of Lex. ,,Dat ben ik ook aan het doen.''

Hij vertelde dat hij de eerste pockets van een tante had geërfd en ze daarna was gaan verzamelen. Steeds als hij er een tegenkwam op een boekenmarkt kocht hij dat, vandaar al die dubbelen. 

,,Ik zie allemaal favorieten van vroeger'', zei ik. ,,Ik was heel dol op De Bovenbazen. En op Het Booroog. En op De Tijwisselaar, met Kobbe Kobbema. Zo'n naam vergeet je niet weer. Wat waren uw favoriete Bommelverhalen?''

,,Geen idee'', zei Leo of Lex. ,,Ik heb ze niet gelezen, ik ben dyslectisch.''

It's a bird! It's a plane! It's a teddybear!

 

Voor me in de Pathé-bioscoop ging vanmiddag (9 juli) een stel zitten van wie de man een teddybeertje onder de riempjes van zijn rugzak had. Hij zette het beertje voor zich neer. Zo viel me op dat de knuffel een Superman-pak aan had. En hij had de kenmerkende knop in het oor: een echte Steiff, het beroemde teddyberenmerk.

,,Dit is mijn favoriete teddybeer'', legde de man uit toen ik hem ernaar vroeg. ,,Heb ik meegenomen, want hier in de bioscoop hebben ze geen merchandise.''

De man komt uit Bitgumermole, vertelde hij, het Smallville van Friesland (bedenk ik er nu bij) en is Superman-fan. ,,Hoe vond je de films van Zack Snyder?'', vroeg ik. Daarover zijn de fans verdeeld, omdat die duister en somber zijn en Superman toch meer een helblauw geklede padvinder is. Maar deze fan kon ook die waarderen.

,,Hoe vond je hem'', vroeg ik na afloop. ,,Fantastisch'', zei hij. ,,En jij?'' 

,,Ik vond hem ouderwets leuk'', zei ik. ,,Precies'', zei de Supermanfan. ,,Het was net of een comicbook hier tot leven kwam.''

De beer vond hem ook mooi, nemen we aan. Die hebben we de hele film lang in elk geval niet gehoord.

Komt me bekend voor

De Marinierskapel trad op in de Prinsentuin, uitgenodigd door het Sint Anthoon dat tenminste zeshonderd jaar bestaat. Het was op de langste dag van het jaar, het park zat lekker vol, de bewoners van het Sint Anthony Gasthuis zaten op een speciale vlonder die over de vijver heen gebouwd was. Bij het eerste nummer werd daar iemand niet goed, verder ging het uitstekend.

Lang niet alle muziek kenden we. Wel Quizás, Quizás, Quizás, dat door iedereen is gecovered, en de Spaanstalige versie van In nije Dei die Denise Rivera zong.

En toen kwam het voorlaatste nummer. Dat begint zo: 

En we zeiden meteen: dat kennen we toch? Is dat niet van de televisie?

,,Volgens mij is het Brandpunt'', zei G. ,,Nee, dat begint zo'', zeiden we. 

,,Het is Studio Sport'', zei J., die veel sport kijkt. Na even denken keurden we dat ook af, want dat klinkt immers zo.

Weet u het al?

Bij ons duurde het een tijdje. Pas na afloop van het concert, toen we met anderen stonden te praten, kwam het: het is Langs de Lijn. (En het is van Quincy Jones).

(De foto komt van de Facebookpagina van het Sint Anthoon)

The Wanderers, of in het Nederlands: De Schooiers

In filmhuis Slieker werd donderdagavond The Wanderers vertoond, uit 1979, over bendes, rock and roll, en opgroeien in de Bronx in New York in 1963. 

Het was de eerste film in wat hopelijk een reeks wordt van The Saint, de hippe T-shirtwinkel aan de Sint Jacobsstraat. Eigenaar Rudi Jacobs wil dat vaker doen, een film die hij leuk vindt in Slieker vertonen voor liefhebbers. 

Hij had mij gevraagd of ik een inleidinkje wilde houden. Wat ik graag deed natuurlijk want mensen die meer films uit de jaren zeventig vertoond willen krijgen moet je op alle manieren ondersteunen. Bovendien is The Wanderers van Philip Kaufman. Die van The Right Stuff en The unbearable Lightness of Being, zo'n regisseur en schrijver die ondanks dat hij aan de wieg stond van Raiders of the Lost Ark nooit zo beroemd werd als zijn generatiegenoten. 

De film was veel beter dan ik me herinnerde, het was een plezier om hem te zien. De hoofdpersonen maken deel uit van een groep die zich Wanderers noemen, naar de song van Dion. In de Nederlandse ondertitels werd dat consequent vertaald als Schooiers - wat voor mijn gevoel toch echt wat anders is. En er zit een Nederlander in, de jong gestorven Erland van Lidth de Jeude, met zijn indrukwekkende gestalte.

Aan het begin kon ik een kreet net onderdrukken. Want na de titels zoomt de camera in op twee mannen die over straat lopen, langs een bioscoop. Daar draaien, lezen we, twee films: Battle Cry en War is Hell. Dat zijn bestaande films, maar daar gaat het nu niet om. 

Dit kan niet anders dan een verwijzing zijn naar The Texas Theatre, de bioscoop waar Lee Harvey Oswald heen vluchtte na zijn aanslag op John F Kennedy (en op politieman Tippett) en waar hij gearresteerd werd. Op een beroemde foto - hieronder staat hij - is te zien welke twee films daar op dat moment speelden... 

En ja, The Wanderers speelt zich af in 1963 en de moord op Kennedy komt erin voor. Subtiel, meneer Kaufman!

NASCHRIFT

Ha! Bijna goed! Filmliefhebber Julie Talen uit New York maakt me erop attent dat er twee films zijn, Battle Cry (1955) en Cry of Battle (1963), allebei met acteur Van Heflin.

,,De titels worden tot op de dag van vandaag door elkaar gehaald'', mailt Julie.

,,Battle Cry was een grote hit over de Tweede Wereldoorlog uit 1955, in kleur, een van de meest winstgevende films van dat jaar (8 miljoen dollar). Cry of Battle was een low budget indie film in zwart wit, uitgebracht in oktober 1963, op locatie gefilmd in de Filipijnen, waar een Amerikaan betrokken raakt bij de Filipijnse strijd tegen de Japanners in de Tweede Wereldoorlog.''

,,War is Hell is een andere indie in zwartwit uit oktober '63, een anti-oorlogsfilm die zich afspeelt in de Koreaanse oorlog, waarin een sadistische Amerikaanse commandant weigert zijn mannen te vertellen dat de oorlog voorbij is, om zo zelf meer onderscheidingen te kunnen krijgen.''

,,Ik denk dat de distributeur in Texas gokte op de verwarring tussen de gelijkende titels om de opbrengst van de zwakkere twee films op te peppen, De Filipijnen in de Tweede Wereldoorlog en de oorlog in Korea zijn nooit erg populair geweest bij het Amerikaanse publiek.''

Fietsendieven

 

Woensdag is Enzo Staiola overleden, die in 1948 een klap wereldberoemd werd als het jongetje Bruno in de film Fietsendieven (Ladri di Biciclette) van Vittorio de Sica. Die film, een jaar later met een Oscar bekroond, is het beroemdste voorbeeld van het Italiaanse neorealisme - films over mensen aan de onderkant van de samenleving, zeg maar. 

In dit geval een film over een jonge vader wiens fiets is gestolen, waardoor hij zijn werk niet kan doen, en dus geen geld binnenbrengen voor zijn gezin. De hele dag is hij door Rome op zoek naar die fiets, met zijn zoontje. 

De film had in 1949 de Nederlandse première in de Kurzaal in Scheveningen, tijdens het Holland Festival. 

Voor die rol had De Sica dit knaapje - acht jaar toen - zo van straat geplukt. Vanwege zijn expressieve ogen en de manier waarop hij liep. Hoewel Staiola erna in meer films heeft gespeeld, zelfs eentje met Humphrey Bogart, was dit zijn beroemdste rol. Later werkte hij bij het Kadaster.

In plaats van bijltjesdag

De column van 8 januari, na alle commotie over het aangekondigde openbaar en thuis doorzoekbaar maken van alle dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. 

Ik was er toen net In plaats van bijltjesdag, van professor A. D. Belinfante, over aan het lezen, waar koninginnen Wilhelmina en Juliana in voorkomen, die symbool staan voor de bijgedraaide houding in die tijd in Nederland. Steeds milder, zeg maar.

Belinfante schrijft het niet met zoveel woorden, maar de arrestaties van Nederlanders die verdacht werden van samenwerking met de bezetter waren een rommeltje. Het opsluiten in kampen ging weinig beter en de gerechtelijke afwikkeling was dan wel iets netter en formeler, maar het was een ondoenlijke en tijdrovende zaak.

Op zoek naar de Duitse film

Lezers van de Leeuwarder Courant weten dat ik in januari weer begonnen ben columns te schrijven, twee per week. Een op woensdag, een op zaterdag. Lezers van dit weblog hebben dat ook gemerkt, want columns in de krant gaan ten koste van de productie hier. 

Een webloglezer uit Brabant mailt dat het jammer is, dat het zo gaat. Maar ik heb een oplossing. Na ongeveer een kwartaal worden artikelen uit de Leeuwarder Courant openbaar, iedereen kan ze terug vinden in dit digitale archief. De eersten staan er nu op en die kan ik zonder kwaad geweten hier ook plaatsen. Hierboven de eerste, als afbeelding, dat is denk ik het eenvoudigst. Klik erop en hij wordt groter.

Diezelfde lezer heb ik ook aan het werk gezet met mijn vorige post, over het filmboek uit de nalatenschap van Ritsko van Vliet, senior, Vom Werden deutscher Filmkunst. 

Daar staat een man in uniform voorop. Ik meende, op het eerste gezicht, dat het Hans Albers was in zijn rol als de baron van Münchhausen. Maar dat kan helemaal niet, dit boek is ouder dan die film. Wie het wel was vond ik zo eentweedrie niet uit.

Deze lezer wel. We zien hier Werner Krauß in Yorck, een film uit 1931 die zich afspeelt in de tijd van de Napoleontische oorlogen. 

Regisseur was Gustac Ucicky, de buitenechtelijke zoon van schilder Gustav Klimt. Acteur Werner Krauß zou jaren later maar liefst zes Joods karikaturen spelen in het beruchte Jud Süß. 

Vom Werden deutscher Filmkunst

Mijn column van woensdag 5 maart gaat over dit boek, dat ik kreeg van Ritsko van Vliet junior. Vom Werden deutscher Filmkunst - Der Tonfilm heet het. Het is een plaatjesboek uit 1935 over de Duitse geluidsfilm. 

Daar zijn meer exemplaren van in omloop, maar deze is bijzonder omdat filmer-actrice Leni Riefenstahl de drie foto's waar zij opstaat gesigneerd heeft.

Dat in 1935 al zo'n kloek boek gemaakt kon worden geeft aan hoe razendsnel de geluidsfilm populair was geworden. The Jazz Singer  - de eerste film met geluid - was nog maar acht jaar geleden in Amerika in première gegaan. 

Overigens schrijft Dr. Oskar Kalbus, die een hoge piet was bij de Ufa, in dit boek dat de geluidsfilm eigenlijk Duits is. ,,Die wesentlichen Erfindungen der rasch aufgeschoffenen Tonfilmindustrie stammen aus Deutschland'', schrijft hij. Waarom hebben ze er in Duitsland dan niet eerder werk van gemaakt? Dat kan hij verklaren, want Amerika heeft meer geld en Duitsland was ,,durch Versailles schwer belastet''. Ja hoor, denk je dan. En toch geld genoeg om films als Metropolis te maken.

Soms somt hij op, soms schrijft Oskar Kalbus vrij uitgebreid over een film met tussendoor commentaar, wat leuk is om te lezen Hoewel er zeker propaganda in het boek te vinden is, (redevoeringen van Goebbels, een Hitlerportret, regels uit het Horst-Wessellied) is het veel informatiever dan ik dacht. Kalbus besteedt aandacht aan regisseurs, aan techniek, aan genres, aan grootse premières. Nu en dan meldt hij van een film dat die beter is dan iets vergelijkbaars uit Amerika. 

Die column heeft geen ruimte voor dingen die ik bij het uitgebreid doorbladeren tegenkwam en toch wil melden. Alleen voor de liefhebber, vrees ik.

- De voorpagina. Daarop staat een Hans Albers-achtige man, wit haar, trots, in uniform, met een ijzeren kruis. Toen Ritsko het me gaf zei ik meteen: ,,Hans Albers in Münchhausen.'' Maar dat kan niet kloppen, die film is pas in 1940 gemaakt. Een ijzeren kruis is voor die operette-achtige sprookjesfilm ook veel te ernstig. Wie het wel is, daar ben ik nog niet achter.

- Misdaadfilms: in Amerika gaan die over criminelen, die aan het eind door ,,ein Riesenangebot von Autos, Polizisten, Motorbooten un Maschinengewehren'' om het leven komen. In Duitsland heb je geen Ganovenkult (boevencultus) want de moreel toch wat hoogstaandere Duitsers houden enkel van verhalen waarin ,,die Unterwelt mit Stumpf und Stiel ausgerottet werden muss''.

- Een hoofdstuk over soldatenkomedies eindigt met: ,,Das neue Deutschland wird von nun an dafür sorgen, dass das alte und neue Militär in unserem Vaterlande vom Film nicht mehr lächerlich gemacht wird.''

- Naar aanleiding van het vertrek - in de stomme-filmtijd - van filmers als Murnau, Emil Jannings en Conrad Veidt naar Hollywood schrijft hij dat de komst van de geluidsfilm dat veranderd heeft: ,,Da tauchten plötzlich alle Untreuen wieder in Neubabelsberg (de studio in Berlijn) auf.'' 

- Uit Morgenrot, een U-Bootfilm die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog afspeelt, citeert hij een commandant: ,,Leben können wir Deutsche vielleicht nicht, aber sterben können wir jedenfalls fabelhaft.'' Vier jaar na het verschijnen vielen de Duitsers Polen binnen en begon wat we nu de Tweede Wereldoorlog noemen.

De hoed van Hackman

Nooit ben ik in de verleiding geweest om een pork pie hat te kopen, ook al is die beroemd geworden door Gene Hackman in The French Connection (1971). Een politiefilm die nog steeds het bekijken waard is (niet enkel vanwege die auto-achtervolging) en waarin je als bonus de Twin Towers in New York in aanbouw ziet. De cop jazz-soundtrack van Don Ellis is trouwens ook heel goed. 

Gene Hackman (woensdagmiddag zijn hij, zijn vrouw en zijn hond dood gevonden in hun woning, hij was 95, zijn vrouw 64; volgens de politie is er geen foul play geweest) speelt in de film detective Jimmy Doyle, door zijn collega's Popeye genoemd. 

Het is geen modieuze man, hij draagt praktische, gewone kleren. Maar ook dat opvallende vilten hoedje met omhoogstaande rand, dat van boven plat is. Vandaar de naam, want het lijkt op een Engelse pie met varkensvlees. Je kunt van andere hoeden zelf een pork pie maken met creatief deuken, maar je kunt ze ook in deze vorm kopen.

De filmmakers hadden dit niet zelf bedacht: narcotica-inspecteur Eddie Egan, op wie Popeye Doyle gebaseerd is, droeg ze ook. Egan wilde de zijne niet uitlenen voor de film, dus werden er een paar gekocht.

Hackman was niet de eerste of de enige prominente figuur die ze droeg. Komiek Buster Keaton had zo'n hoed, architect Frank Lloyd Wright, zanger Dean Martin, saxofonist Lester Young. Tom Hardy draagt er een in Peaky Blinders, sowieso een serie vol hoeden en petten, tegen de tijd dat Bryan Cranston volop crimineel is in Breaking bad heeft hij er ook een. 

Maar Hackman maakte de hoed populair. Hoedenwinkel Baron in Los Angeles ('Hollywood's Hat Maker') prijst deze hoeden nog steeds aan als 'geïnspireerd door The French Connection'. Voor dik 600 euro heb je er al een. Nu even niet vanwege een tekort aan vilt.

Dan maar geen pork pie, ook al had een topacteur als Gene Hackman er een op in een van zijn beste films. (Naast The Conversation, Bonnie and Clyde, Unforgiven, Mississippi Burning. En veel andere eigenlijk, want Hackman is ook zonder hoed altijd wel de moeite waard. Ook in het minder geslaagde, maar wel interessante Eureka, waar 'onze' Rutger Hauer ook in zit)

Beauty knows no pain

 Klopt, ik ben weer begonnen met het schrijven van columns van de Leeuwarder Courant, waar ik op 1 januari 2024 mee ben gestopt. Dat zal
zijn effect hebben op dit weblog, want dat overlapt elkaar een beetje.

Hoofdredacteur Maarten Pennewaard had het gevraagd, wat natuurlijk best vleiend is. ,,Er moet ook een verse foto bij'', zei hij.

,,Het verse is er anders wel een beetje af'', wierp ik tegen.

Een paar dagen later stond fotograaf Niels Westra voor de deur, met camera en twee lampen. ,,Het kan wel gewoon in je keuken'', zei hij op professionele toon en begon te dirigeren hoe ik moest staan, dat ik beurtelings moest lachen - ,,echt hahaha!'' - en streng kijken, en mijn handen op allerlei manieren moest houden.

,,Je hoofd gaat wat glimmen'', zei Niels na een tijdje. ,,Heb je ook poeder in je eigen huidskleur?''

,,Wat denk je zelf'', zei ik en veegde mijn gezicht met een stuk keukenpapier.

,,Misschien wordt het tijd voor een beauty-case'', zei art director Alie van de krant, toen ik het haar vertelde.

,,Dat is nou te laat'', zei ik.